توصیف خداوند از زبان علی(ع)

امام علی(علیه السلام) در خطبه 182 «نهج البلاغه» چگونه خداوند را توصیف می نماید؟

امام علی(ع) در خطبه 182 «نهج البلاغه» در بیان اوصاف خداوند می فرماید: «از كسى متولّد نشده تا همتايى در عزّت و قدرت داشته باشد و فرزندى به دنيا نياورده تا پس از وفاتش وارث او گردد. وقت و زمانى پيش از او نبوده و زيادى و نقصانى بر او عارض نشده است؛ بلكه به سبب نشانه هاى تدبيرِ متقن و نظام محكمى كه به ما ارائه داده عظمتش نزد عقل ها آشكار شده است».

چگونگي بيان ازليت و ابديت خداوند در قرآن

در قرآن ازليت و ابديت خداوند چگونه بيان شده است؟

قرآن مسأله ازليّت و ابديّت وجود خداوند را با كمال وضوح بيان كرده است؛ هرچند واژه «ازل» و «ابد» را به كار نبرده، ولى تعبيراتى مانند واژه اوّل و آخر و باقى و عدم فنا و هلاكت را به كار برده كه بيانگر مفهوم ازليّت و ابديّت است. «ابد» نيز در لغت به معناى مدت زمان طولانى است، و مفهوم واژه «آخر» را نمى رساند؛ بنابراين آنچه در مورد خداوند در قرآن ذكر شده از هر نظر گوياتر از واژه «ازل» و «ابد» است، هرچند در عصر و زمان ما اين دو واژه بر اثر كثرت استعمال در اين دو مفهوم، به مرحله وضوح رسيده است.

قرآن و نفى ولد از خداوند

قرآن به اشخاصى که براى خداوند فرزند قائل مى شوند، چه پاسخی مى دهد؟

قرآن در رابطه با نفی ولد از خداوند می فرماید: «آنها گفتند: خداوند براى خود فرزندى اختیار کرده است!». این سخن «مسیحیان» در مورد حضرت «مسیح»، و «بت پرستان» عصر جاهلى در مورد فرشتگان، و یهود در مورد «عزیر» گفتند. قرآن پاسخ می دهد: »خداوند از هر عیب و نقص منزّه است، و از همه چیز بى نیاز است»؛ در واقع خداوند از هر عیب و نقصى، و از هر کمبودی منزّه است، و ذات پاکش یک پارچه بى نیازى است ممکن نیست براى خود فرزندى انتخاب کند.  هم چنین می فرماید: «او مالک همه موجوداتى است که در آسمان ها و زمین است».

نفی فرزند از خدا، در سوره زمر

قرآن چگونه به کسانى که براى خداوند قائل به فرزند مى شوند، پاسخ مى دهد؟

خداوند در سوره زمر در پاسخ به مشرکان که فرشتگان را دختر خدا می پنداشتند مى گوید: اگر خدا مى خواست فرزندى انتخاب کند، از میان مخلوقاتش آنچه را مى خواست، بر مى گزید. سبک مغزانی که فرشتگان یا مسیح و یا عزیر را فرزندان خدا مى پنداشتند،از این واقعیت بى خبر بودند که اگر منظور از فرزند، فرزند حقیقى باشد لازمه آن جسم بودن، و نیازداشتن به همسراست. و اگر منظور، فرزند انتخابى باشد آن نیز یا به خاطر نیاز یا انس اخلاقى است و خدا از همه این امور، بى نیاز است.

نظریه ی تبنّی (فرزند خواندگی مسیح برای خدا)

نظریه فرزند خواندگی مسیح برای خدا از کجا نشأت گرفت؟

این نظریه به پولس ساموستایی، پاتریارک انطاکیه در سال 260 میلادی منسوب است. وی لاهوت در مسیح(ع) را انکار می کرد. در این نظریه مسیح(ع) انسانی عادی است که از امتزاج روح القدس و مریم (س) به دست آمد و در روز تعمید (30 سالگی) از ناحیه خداوند قدرت الهی یافت و فرزند او خوانده شد. بنابراین، اطلاق لفظ خدا یا فرزند خدا بر مسیح(ع) اطلاقی غیر حقیقی است. و هیچ شائبه تعدد در خداوند نیست.

تناقض آیات قرآن در امکان فرزند دار شدن خدا!

آیا بیانات قرآن، راجع به امکان فرزندن داشتن خدا متناقض نیست؟! قرآن گاهی امکان فرزند داشتن خدا را منوط به اراده الهی دانسته است(آیه 4 سوره زمر)؛ گاهی با این استدلال که خداوند همسری ندارد، امکان عملی فرزند داشتن را نفی می کند(آیه 101 سوره انعام)؛ در آیه ای دیگر ذات خداوند را منزّه از چنین امکانی می داند(آیه 171 سوره نساء). به طور دقیق موضع قرآن درباره امکان فرزند داشتن خداوند چیست؟ آیا داشتن فرزند برای خدا ممکن است که منوط به اراده الهی و داشتن همسر باشد؟! یا اینکه اساسا ذات الهی از فرزند داشتن منزه است؟

در آیه 4 سوره زمر «لو شرطیه» وجود دارد که بر محال بودن چنین اراده ای از طرف خدا دلالت دارد؛ یعنی محال است خدا اراده کند که فرزند داشته باشد. بیان آیه 101 سوره انعام نیز «جدلی» و مطابق با قدرت فهم مشرکین است؛ چرا که همسر گزینی برای خدا معقول نیست. زیرا همسرگزینی از عوارض موجودات مادی است و او از چنین عوارضی منزه است. آیه 171 سوره نساء نیز به صراحت تاكيد مى كند كه فرزند داشتن خدا با یگانگی او منافات دارد؛ چرا که اگر فرزندى داشته باشد، شبيه او خواهد بود و این با یگانگی خداوند منافات دارد.

قرآن و نفى فرزند و همسر از خداوند

آیا خداوند همسر یا فرزندى دارد؟

 قرآن کریم در نفی تصورات باطلی که درباره خداوند و همسر و فرزند داشتن او می شود فرموده: «خداوند از آنچه او را به آن توصیف می کنید منزه است، او کسی است که آسمان و زمین را ابداع کرده است». اصولا او چه نیازى به همسر دارد؟ وانگهى چه کسى ممکن است همسر او باشد؟ با این که همه مخلوق او هستند، از همه اینها گذشته ذات مقدس او از عوارض جسمانى پاک و منزّه است و داشتن همسر و فرزند، یکى از عوارض روشن جسمانى و مادى است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصّادق عليه السّلام :

اَللّهم ... وَ ارْحَمْ تِلْکَ الاَعْيُنَ الَّتى جَرَتْ دُمُوعُها رَحْمَةً لَنا وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْقُلُوبَ الَّتى جَزَعَتْ وَ احْتَرَقَتْ لَنا وَ ارْحَمِ الّصَرْخَةَ الّتى کانَتْ لَنا.

بحارالانوار، ج 98، ص 8