فقرا 17 مطلب

داستان «اصحاب الجنه» و سرنوشت آنها

داستان «اصحاب الجنه» که در قرآن آمده چيست و به چه سرنوشتي دچار شدند؟

واژه «اصحاب الجنّه» در «قرآن» زياد تكرار شده، و غالبا به معناى بهشتيان است؛ امّا در سوره «قلم» به معنای «صاحبان باغ» آمده است. در روایات و تاریخ، داستان «صاحبان باغ» چنین آمده است: مرد سخاوتمندی بود که باغی پر از میوه داشت. موقع برداشتِ میوه، به اندازه نیاز خود و خانواده اش برمى داشت و بقيّه را بین مستمندان تقسیم می کرد؛ اما بعد از فوتش و رسيدن باغ به فرزندانش، آنها تصميم گرفتند كه ذره اي از ميوه هاي باغ را به فقرا ندهند. تمام مقدمات كار را انجام دادند تا صبح قبل از طلوع آفتاب تمام ميوه ها را بچينند و همه را بفروشند؛ اما وقتی به باغ رسیدند دیدند جز خاکستر، اثری از باغ نمانده است.

موارد مصرف «زکات» در قرآن؟

از ديدگاه قرآن، «زکات» در چه مواردی بایستي مصرف شود؟

قرآن هشت مورد براي مصرف «زكات» بيان كرده است كه عبارتند از: گروه اول نیازمندان که شامل فقرا، مساکین، بردگان، بدهکاران و ورشکستگان می شود، گروه دوم كسانى که در جمع آورى، حفظ و رساندن زکات به بيت المال زحمت مى كشند، گروه سوم شامل مصالح مسلمين، اعم از هزينه هاى جهاد، بناى مساجد، تأسيس مدارس، تبلیغ دین و تأليف قلوب غیر مسلمان می شود و ....

دیدگاه فقه شیعه در مورد «زکات»

از منظر فقه شیعه «زکات» بر چه چیزهایی تعلق می گیرد و در چه اموری صرف می شود؟

«زكات» از نظر شيعه پس از نماز از همه عبادات مهمتر است؛ بلكه در بعضى اخبار ائمه اهل بيت(ع) اين مضمون وارد شده: «مَن لَا زَكَوةَ لَهُ لَا صَلَوةَ لَهُ»؛ (كسى كه زكات نمى دهد نمازش قبول نيست!). شيعه ـ مانند ساير مسلمانان ـ زكات را در «نُه چيز» واجب مى داند: چهارپايان سه گانه (گوسفند، گاو و شتر)، غلات چهارگانه (گندم، جو، خرما و كشمش) و «طلا و نقره» مسكوك. واجب شدن زكات در اين مواردِ نُه گانه، شرايط و حد نصاب معينى دارد كه در كتاب هاى مربوطه توضيح آن داده شده است. مصارف زكات از نظر شيعه همان گروه هشت گانه اى هستند كه قرآن مجيد بيان كرده است.

مسأله «تضمین روزی» با وجود این همه فقیر؟!

با اینکه قرآن کریم فرموده: «روزی همه موجودات تضمین شده است»، پس چرا این همه فقیر وجود دارد و گروهی از مردم گرسنه اند؟!

اولاً: تضمین روزی بندگان به معنای فراهم بودن زمینه ها برای بهره برداری انسان از آن با کوشش خودش است، نه اینکه خدا روزی هر کس را مستقیم در اختیارش بگذارد.

ثانیا: علاوه بر تلاش، وجود عدالت اجتماعى نيز شرط تقسيم عادلانه روزى‌ها است؛ و اگر گفته شود: چرا خداوند خودش جلو ظلم ظالمين را نمى گيرد؟ مى گوئيم اساس زندگى بشر بر آزادى اراده است.

ثالثا: اگر انسان با درایت خود، روزی خویش را از منابع خدادای را در زمین کشف نکند، فقط باید خودش را به خاطر تأمین نشدن روزی اش ملامت کند.

عدل الهی در فقر منتهی به کفر

منظور از حدیث «كاد الفقر ان يكون كفراً» چیست؟ اگر عده ای بخاطر فقر و تنگدستی کافر شوند، آیا خداوند آنها را مجازات خواهد کرد؟

اولا: آنچه منظور پیامبر اکرم(ص) بوده «فقر روحی» است که مصداق کاملش «حرص» می باشد؛ به خصوص اگر بدانیم در این حدیث «فقر» در کنار «حسد» قرار گرفته و این می تواند دال بر این باشد که پیامبر اکرم(ص) در صدد بیان آثار برخی رذائل اخلاقی هستند. عبارت کامل حدیث چنین است: «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ‏ يَكُونَ‏ كُفْراً وَ كَادَ الْحَسَدُ أَنْ يَغْلِبَ الْقَدَرَ».
ثانیا: حتی اگر «فقر» در آن کلام نبوی اشاره به فقر مالی باشد، باز هم منظور این نیست که شخص فقیر وضعیتی «جبرگونه» برای کافر شدن دارد؛ بلکه منظور تنها این است که «فقر» مانند بسیاری از عوامل محیطی ای که بر رفتارهای انسان تاثیر منفی دارند، می تواند انسان را به سمت بدی بکشاند و می دانیم که اگر عوامل دیگر در تضاد با این نتیجه فقر وجود داشته باشند آن را کنترل می کنند. چنانکه همیشه اکثر ساکنان دنیا فقرا بودند؛ امّا همیشه در صف اول ایمان بوده اند. پس «فقر علت تامه کفر نیست» و نمی توان به بهانه آن از مسئولیّت اعمال و عقاید گریخت و فقر توجیه مناسبی برای کفر نیست.

غفلت از یاد خدا، و تنگی معیشت!

در قـرآن می خوانیم كـه «هـر كس از ياد خدا روي گرداند معيشت تنگي خواهد داشت»؛ در حالی است که اكثر كساني كه به خدا توجهي ندارند زندگي خوبي دارند! آیا این نوعی نقض در سخن قرآن نیست؟!

مـراد از تـنـگـی و سـخـتـي معيشت، فقر و نداري نيست؛ بلكه مراد آن است كه كسي كه خدا را فـراموش كند حتي اگر ثروت بي شمار هم داشته باشد باز آرامش روحي و رواني نخواهد داشت و همواره در پي افزايش ثروت و دلواپس از دست دادن آن، بيماري و ... خواهد بود و روشن است كه با چنين روحيه اي زندگي بسيار تلخ و تنگ خواهد بود. نكته ديگر اينكه منظور از «اعراض» در آیه، روگرداني عمدي و عناد با حقّ بعد از آگاهي و اتمام حجت با ایشان است؛ اما بسياري از مردم اینگونه نیستند. بنابراین، گشايش زندگي آنها به طور عادي و نتيجه تلاش آنها است؛ مگر كساني كه گرفتار سنّت استدراج شده اند و خداوند خواسته كه آنها در دنيا طلبي غوطه ور شوند.

اهميت «صدقه» و «اطعام» در ماه رمضان؟

رسول خدا(ص) در خطبه شعبانیه درباره اهمیت تصدق و اطعام در ماه رمضان چه فرمود؟

رسول خدا(ص) در این باره به مسلمین تاکید می نماید که وظيفه شما در اين ماه آن است كه به فقرا و مساكين صدقه بدهيد و اين تصدق نيز بايد با احترام و قصد قربت باشد نه با تحقير يا ترحّم. ایشان همگان را به افطاري دادن ترغيب کرده می فرماید: «هر كس در ماه رمضان به خاطر خدا به روزه ‏دار افطاری بدهد، خداوند ثواب آزاد كردن بنده ‏اي را به او مي دهد و گناهانش را می ‏بخشد. عرض كردند: ما توانايي افطاری دادن نداريم چگونه به اين فيض برسيم؟ فرمود: از آتش جهنم خود را برهانيد هر چند به اندازه افطاري يك خرما يا نيمی از آن باشد».

مذمت «فقر» در روایات

آیا می توان گفت که روایات اسلامی «فقر» را مذمت و از آن نهی کرده است؟

در روايات بسيارى «فقر» ستوده شده و براى فقرا مقامات بلندى در نظر گرفته شده است لکن از طرفى در رواياتى فقر مورد مذمّت قرار گرفته است، مثلا از پيامبر گرامى(ص) رسيده: «نزديك است كه فقر به كفر بيانجامد» و همچنين از آن حضرت روايت شده: «اَلفَقرُ، اَلمُوتُ الاَكبَرُ»؛ (فقر مرگ بزرگتر است) يعنى فقير بدتر و بيشتر از يكبار مى ميرد. از امام على(ع) هم رسيده: «كسى كه مبتلا به فقر شود مبتلا به چهار خصلت مى گردد: به ضعف در يقين، نقصان و كمبود در عقل، سستى در دين و كمبود حياء در صورتش ـ يعنى فقر موجب بى حيائى و پاره شدن پرده حيا مى شود ـ پس پناه مى بريم به خدا از فقر».

نحوه تعامل «اغنيا» و «فقرا»؟

رفتار متقابل «اغنيا» و «فقرا» نسبت به يكديگر چگونه بايد باشد؟

در گفتگوي بين امام علي(ع) و حضرت خضر(ع) آمده است كه: «چقدر خوب است كه اغنيا براي رضاي خدا به فقرا تواضع كنند». حضرت امير(ع) نيز فرمود: «بالاتر از تواضع اغنيا براي فقرا، بي ‏اعتنايي فقرا نسبت به اغنياست؛ فقيري كه به اغنيا بي ‏اعتنايي مي كند بر خدا توكل كرده و اين خود كرامتي فراتر از تواضع است».

«انفاق گروهی» یکی از زیباترین جلوه های کمک به نیازمندان

بهترین و کارآمدترین شیوه «انفاق» و کمک رسانی و رفع نیاز مستمندان چه شیوه ای است؟

انفاق هاى گروهى و سازمان يافته، یکی از بهترین جلوه های کمک به نیازمندان است. در دنياى امروز كارهاى فردى جواب نمى دهد و لذا بايد به صورت جمعى و گروهى و سازمان يافته عمل کرد. مثلا لازم است گروهى عهده دار هزينه هاى لازم و ضرورى تحصيلات افراد باهوش و درس خوان خانواده هاى فقير شوند كه بر اثر فقر و نياز مجبور به ترك تحصيل مى شوند؛ یا گروهى عهده دار حلّ معضل مسكن شوند؛ یا گروهى عهده دار كمك به پسران جوان نيازمند ازدواج شوند و...

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الرضا عليه السلام :

«ان يوم الحسين اقرح جفوننا و اسبل دموعنا و اذل عزيزنا بارض کرب و بلاء و اورثناءالکرب و البلاء الي يوم الانقضاء»

بحارالانوار، ج 44، ص 284