در فلسفه به اثبات رسيده كه نتيجه، علت فاعليت فاعل است و از آنجا که افعال الهی داراى هدف است، اگر در عالم خلقت، انسانى نباشد خلقت حيوان و … لغو خواهد بود. انسانها نیز اگر چه در ظاهر مشترکند؛ ولى در واقع با يكديگر اختلاف دارند. لذا می توان گفت: نوع انسان به مانند درختى است كه ميوه آن، وجود انسان كامل است و او كسى غير از حجت معصوم خدا بر روى زمين نيست. در نتیجه انسان كامل از آن جهت كه علت غايى وجود انسان و ... است، وجودش هميشه ضرورى است و اگر نباشد وجود سایر مخلوقات بیهوده خواهد بود.

انسان برای رسیدن به کمال مطلق، احتیاج به واسطه و راهنما دارد، علاوه براینکه در وجودش نیز تمایل به این واسطه را احساس می کند. این تمایل بیانگر وجود آن واسطه می باشد؛ چرا که در غیر این صورت وجود این تمایل در انسان بیهوده خواهد بود. پس هر گاه انسان عشق به کمال مطلق داشته باشد باید انسان کامل معصوم که واسطه بین او و آن کمال مطلق می باشد وجود داشته باشد تا بتواند او را به کمال برساند.

جمله «إنّا کُلَّ شَىْء خَلَقْناهُ بِقَدَر» در عین فشردگى، از حقیقت مهمى در عالم خلقت پرده بر مى دارد، حقیقتى که بر سراسر جهان هستى حاکم است، و آن اندازه گیرى دقیق در همه کائنات جهان است. مثلا: ستاره شناسان مى توانند از دهها سال قبل، خسوف و کسوف هاى جزئى و کلى را که در نقاط مختلف زمین روى مى دهد، دقیقاً پیش بینى کنند، اینها همه نشانه دقت در اندازه گیری هاى جهان بزرگ است.

بحث اصلی سوره شمس «تهذیب نفس» است، در آغاز سوره به یازده موضوع مهم از عالم خلقت و ذات پاک خداوند، براى اثبات این معنى که فلاح و رستگارى در گرو تهذیب نفس است، قسم یاد شده؛ و در پایان سوره، به قوم «ثمود» که به خاطر ترک تهذیب نفس در شقاوت ابدى فرو رفتند، مى پردازد.

قرآن کریم بر هدفمند بودن عالم خلقت خصوصاً انسان تأکید فراوان کرده و می فرماید: «به یقین در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز نشانه هاى(روشنى) براى خردمندان است * (همان) کسانى که در اسرار آفرینش آسمانها و زمین مى اندیشند (و مى گویند:) پروردگارا! اینها را بیهوده نیافریده اى؛ منزّهى تو!». همچنین در آیه دیگر می فرماید: «ما آسمان و زمین و آنچه را میان آنهاست بیهوده نیافریدیم». همچنین می فرماید: «آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده ایم، و به سوى ما بازگردانده نمى شوید؟!».