امام علي(ع) در خطبه 177 «نهج البلاغه»، درباره ردّ كردن حكم «حَكَميّت» مي فرمايد: «نظر جمعیت شما بر این قرار گرفت که دو نفر را برای حکمیت انتخاب کنند و ما از این دو پیمان گرفتیم که براساس حکم قرآن عمل کنند؛ ولی آنها با اينكه آشكارا حقّ را مى ديدند منحرف شدند؛ چون جور و ستم، خواسته دل آنها بود، بنابراين هنگامى كه منحرف شدند و حكمى بر خلاف حكم خداوند صادر كردند ما مى توانيم به استناد دليل محكم براى خود تصميم بگيريم [و حكم آن ها را دور بيفكنيم]».

هنگامى كه لشكر شام قرآن ها را بر سر نيزه ها بلند كردند، اميرمؤمنان(ع) فرمود: «اى مردم من سزاوارترين كسى هستم كه به دعوت قرآن پاسخ مى گويم و ليكن معاويه و عمرو بن عاص و ابن ابى معيط و حبيب بن مسلمه و ابن ابى سرح نه دين دارند و نه اهل قرآنند من آنها را بهتر از شما مى شناسم. از كوچكى با آنها بودم و در بزرگسالى نيز با آنها سر و كار داشتم آنها بدترين كودكان و بدترين مردان بودند». از اين عبارت معلوم مى شود كه امام(ع) به اين حكميت ساختگى و دروغين قرآن هرگز راضى نبود.

ایشان فرمودند: «من فرار و عقب نشينى شما را از صفوف خودتان مشاهده كردم [و ديدم] كه فرومايگان خشن و اعراب باديه نشين شام، شما را به عقب نشينى وادار كردند؛ اما شما از بزرگان و پيشگامان عرب و از سران شرف، و برجستگان آنها هستيد، ناراحتى درون سينه مرا شفا بخشيديد؛ چون ديدم همان گونه كه آنها شما را به عقب نشينى وا داشتند، شما صفوفشان را درهم شكستيد و از لشكرگاه خود عقب رانديد ...».

وقتی لشكر معاويه، آب را به روي سپاه امام علی(ع) بست. امام(ع) پيكی نزد معاويه فرستاد و فرمود: «ما قبل از اتمام حجّت مايل نيستيم با شما جنگ را آغاز كنيم. شريعه را رها كن و آب را آزاد بگذار تا در آنچه ميان ما و شما است بنگريم [گفتگو کنیم و بر اساس آگاهی تصمیم بگیریم]»؛ اما معاويه نپذیرفت. امام(ع) نیز فرمان جنگ صادر كرد و در زمانی کوتاه، بر شريعه مسلط شد. سپس جوانمردانه دستور داد تا راه بردن آب براي دشمن باز شود. این کار موجب تقویت روحیه سپاه امام(ع) و احساس ضعف و شرمندگی در دشمن شد.

ایشان می فرماید: «تو [اي عمروعاص] دين خود را تابع كسى قرار داده اى كه گمراهيش آشكار و پرده حيايش دريده و به افراد با شخصيت در مجلسش توهين مى كند و عاقل را با معاشرت خود سفيه مى سازد. تو قدم در جاى قدم هاى او گذاشتى و بخشش او را خواستار شدى، همچون سگى كه به دنبال شير درنده اى برود و به چنگالش متوسل شود و منتظر پس مانده هاى شكارش باشد كه به سويش افكنده شود. تو با اين كار دنيا و آخرتت را تباه كردى. اگر طرفدار حق بودى، به آنچه مى خواستى مى رسيدى».

زمانی که به امام علی(ع) خبر رسید معاويه مى خواهد با ملحق ساختن «زياد بن ابیه» به فرزندان ابوسفيان، وى را در زمره یاران خود قرار دهد، در نامه ای، زياد را تشويق به صبر در مقابل وسوسه ها نموده و فرمود: «از او بر حذر باش كه به يقين شيطان است و از جلو و عقب و چپ و راست می آید تا انسان را بفریبد». سپس با دليلى منطقى، ادعای معاویه را باطل دانسته و مى فرمايد: «ابوسفيان سخنى بدون انديشه و با تحريك شيطان گفت كه نه با آن، نسب ثابت مى شود و نه ميراث» و پذیرفتن آن برای تو فقط ننگ ناپاکی را به همراه دارد.

امام علی(ع) در پاسخ به معاويه كه با كلمات زننده و جسورانه و بى ادبانه امام(ع) را تهديد به جنگ مى كند می فرماید: «تو مرا به جنگ دعوت كردى [اگر راست مى گويى] مردم را كنار بگذار و خودت تنها به ميدان بيا و هر دو لشكر را از جنگ معاف كن تا بدانى چه كسى گناهان بر قلبش زنگار نهاده و چه كسى پرده بر ديده او افتاده است؟ من ابوالحسن هستم، قاتل جد و برادر و دايى تو در روز بدر، من بر مغز آنها كوبيدم و همان شمشير اكنون با من است و با همان قلب [و همان جرأت و شهامت] با دشمنم روبرو مى شوم، من نه بدعتى در دين گذاشته ام نه پيامبر جديدى انتخاب كرده ام من بر همان طريقى هستم كه شما پس از آنكه با اكراه آن را پذيرفتيد و با ميل خود تركش كرديد».

بالا بردن قرآنها بر سر نيزه ها توسط سپاه شام به دستور عمرو عاص، توطئه ای بود که از سوى منافقان و افراد نفوذى در سپاه امام على(ع) تقویت و تکمیل شد. آنها ساده لوحان سپاه امام را فریفتند و با شدّت از امام خواستند كه جنگ را متوقف كند. آنها امام(ع) را تهدید کردند که اگر دستور بازگشت به مالك ندهی تو را خواهيم كشت، در اين هنگام امام(ع) در برابر پيشنهاد حكميت، تسليم شد تا مشكل عظيم ترى را با مشكل كوچك ترى برطرف سازد.

امام علي(ع) برای خاموش کردن فتنه معاویه در بصره، نامه اي تند و كوبنده با پيكي به سوي آنها فرستاد: «... بعد از جنگ جمل، مجرمانِ شما را عفو و شمشير از فراريان برداشتم و كسانى را كه به جانب من آمدند پذيرفتم، [و دستور دادم که] فراريان را تعقيب نكنيد و مجروحان [بى دفاع] را نكشيد، آنكه به خانه خود بازگردد و در خانه را ببندد در امان است و آن كس كه اسلحه بر زمين بگذارد در امان است. حال اگر افكار مُهلك و آراء ضعيف و منحرف از مسير حقّ، شما را به ستيزه جويى و مخالفت با من بكشاند من همان مرد ديروزم. سپاه من آماده و اسب ها را زين كرده و جهاز بر شتران گذارده ام، و اگر مرا مجبور به حركت به سوى خود كنيد حمله اى به شما بياورم كه جنگ جمل در برابر آن بسيار كوچك باشد».

امام(ع) درباره «ابوموسی اشعری» می فرماید: «شما كار ابو موسى اشعرى را در جنگ جمل به ياد داريد كه مى گفت: اين واقعه فتنه است، و هرگز به سوى اين ميدان حركت ننماييد، در حالى كه خودش در جنگ صفين شركت كرد. اگر او راست مى گويد كه اين جنگها فتنه است، پس شركتش بدون اجبار در اين ميدان نبرد خطا بود و اگر دروغ مى گويد، پس متهم است، و شخص متهم و دروغگو نبايد براى چنين امر مهمى؛ يعنى حكميّت برگزيده شود».