در روایات به «فطرت و وجدان» به عنوان منبع شناخت اشارات فراوانی شده است. برای مثال پیامبر(ص) می فرماید: «هر نوزادى بر فطرت توحيد و اسلام متولّد مى شود تا این که در آینده سرنوشتش تغییر یابد». امام صادق(ع) منظور از فطرت را در سوره «روم» توحید و اسلام می داند. امام باقر(ع) نیز می فرماید: «خداوند مردم را با معرفت به خودش آفريد».

ممكن است سؤالى مطرح شود كه آیه 78 سوره «نحل» که صريحاً مى فرمايد: «و خداوند شما را از شكم مادرانتان خارج نمود در حالى كه هيچ چيز نمى دانستيد»، معلومات فطری را نفی نمی کند؟ در پاسخ باید گفت: لحظه ای كه انسان متولّد مى شود مسلّماً چيزى نمى داند و حتى معلومات فطرى براى او به صورت فعليت حاصل نيست. ثانياً آيات قرآن يكديگر را تفسير مى كنند، و این آیه با آياتى كه مى گويد: «خداوند انسان را آفريد و نيك و بد را به او الهام كرد» یا آیات دیگر، تفسیر می شود و معلومات فطرى را از آن مستثناء مى کند.

طبق آیه 78 سوره نحل، انسان در آغاز تولد مطلقا علمى نداشته و هر چه کسب کرده مربوط به بعد از تولد است. حتى علوم ضرورى و فطرى هم در آن لحظه به فعلیت در نیامده بود و تنها استعداد آن در نهاد آدمى وجود داشت. به تعبیر دیگر، ما در لحظه تولد از همه چیز غافل بودیم و درک بسیارى از حقایق در ما نهفته بود. کم کم چشم، گوش و عقل ما رشد یافت و قدرت درک پیدا کرد. به تدریج قدرت تفکر ما به جائى رسید که از خویشتن به عنوان یک علم حضورى آگاه شدیم.

خداوند در سوره «شمس» از الهام شدن شر و خیر به نفس آدمی خبر می دهد و به منبع الهام بخش وجدان اخلاقى و آگاهى انسان از فجور و تقوا اشاره مى كند. در سوره «انبیاء» هم از بازگشت بت پرستان به خویشتن خویش و تامل در پرستش های مشرکانه شان خبر می دهد. در سوره «لقمان» و «عنکبوت» و «بقره» و «روم » باز همين معنا تعقيب مى شود.

آگاهى هاى برخواسته از فطرت و وجدان شاخه هاى مختلفى دارد كه عمده آن چهار شاخه زير است، و جالب اين كه آياتى که در قرآن آمده است بر آن ها دلالت دارد: 1- درك حسن و قبح و زيبايى ها و زشتى هاى اخلاقى. 2- درك بديهيات عقلى كه پايه استدلال هاى نظرى است. 3- فطرت مذهبى که يك سلسله مسائل عقيدتى را بدون نياز به معلّم و استاد مى داند. 4- محكمه وجدان در درون وجود انسان که دادگاهى عجيب است و مى توان آن را قيامت صغرى ناميد.

سه عقيده متفاوت درباره امکان شناخت فطری اظهار شده است: 1- انسان همه معلومات را در درون جان خود دارد و آنچه را در اين دنيا ياد مى گيرد در حقيقت تذكر و يادآورى آن معلومات است، نه تعليم جديد. 2- انسان هيچ گونه شناخت و معرفت فطرى ندارد. 3- قسمتى از معلومات ما ريشه فطرى دارد در حالى كه قسمتى ديگر جنبه اكتسابى دارد و آن ادراكات اكتسابى متّكى به همان پايه هاى فطرى است. دلايل منطقى عقلى و دلايل نقلى از آيات و روايات اسلامى اين نظر را اثبات مى كند.