یکى از یاران با اخلاص پیامبر(ص) گفت: من پیر مردى نابینا و ناتوانم، حتى کسى که دست مرا بگیرد و به میدان جهاد بیاورد ندارم، آیا اگر در جهاد شرکت نکنم معذورم؟ آیه نخست نازل نازل شد و به این گونه افراد اجازه داد. آیه دوم هم درباره هفت نفر از فقراى انصار می باشد که از پیامبر(ص) تقاضا کردند وسیله اى براى شرکت در جهاد در اختیارشان گذارده شود، اما چون پیامبر(ص) وسیله اى در اختیار نداشت، جواب منفى به آنها داد، و آنها با چشم هاى پر از اشک از خدمتش خارج شدند.

لشکر اسلام براى مقابله با دشمن نیاز به گرفتن کمک از مردم داشت. هر کس به اندازه وسع خود پرداخت کرد. منافقان، کسانى که زیاد پرداخته بودند را به عنوان ریاکار معرفى مى کردند، و کسانى که مقدار ظاهراً ناچیزى کمک نموده بودند را به باد مسخره و استهزاء مى گرفتند. آيات فوق نازل شد و آنها را از عذاب خداوند بیم داد.

هنگامى که در نکوهش تخلف کنندگان از غزوه تبوک آیاتى نازل شد، یکى از منافقان گفت: این گروه، نیکان ما هستند، اگر آنچه را محمّد(ص) درباره آنها مى گوید راست باشد، از چهارپایان هم بدترند. این سخن به گوش پیامبر(ص) رسید و از او پرسید: چرا چنین گفتى؟ او سوگند یاد کرد، چنین سخنى نگفته است. مرد مؤمنی که سخن او را به پيامبر(ص) گزارش داده بود گفت: خداوندا خودت راستگو را تصديق، و دروغگو را تكذيب فرما. آيات فوق نازل شد و وضع آنها را مشخص ساخت.

شان نزولهاى آین آیات، مربوط به كارهاى منافقان پس از جنگ تبوك است. ازجمله: 1- منافقان توطئه کردند که پس از مراجعت پیامبر(ص) از تبوک در یکى از گردنه ها شتر پیامبر(ص) را رم دهند. خدا پیامبر(ص) را از این نقشه آگاه ساخت. 2- منافقان هنگامى که موضع پیامبر(ص) را در برابر دشمن در تبوک مشاهده کردند، از روى تمسخر گفتند: این مرد گمان مى کند، قصرهاى شام و دژهاى شامیان را تسخیر خواهد کرد. خدا پیامبر را از این واقعه آگاه ساخت. آنها عذر آورده و گفتند: ما قصد و غرضى نداشتیم.

درباره شأن نزول اين آيه روايات مختلفى نقل شده كه همه آنها نشان مى ‏دهد بعضى از منافقان، مطالب زننده اى درباره اسلام و پيامبر(ص) گفته بودند، و همچنين توطئه اى بر ضد پيامبر(ص) چيده بودند و تصمیم داشتند به هنگام بازگشت از تبوک، در یکى از گردنه هاى میان راه، شتر پیامبر(ص) را رم دهند تا آن حضرت از بالاى کوه به درّه پرت شود. ولى پیامبر(ص) در پرتو وحى الهى از این ماجرا آگاه شد، و نقشه شوم آنها را نقش بر آب کرد.

این آیات درباره ثعلبة بن حاطب نازل شده که مرد فقیرى بود و مرتّب به مسجد مى رفت، اصرار داشت پیامبر(ص) دعا کند تا خداوند مال فراوانى به او بدهد. با اصرار او پیامبر(ص) براى او دعا کرد، چیزى نگذشت که ثروت سرشارى به او رسید. آن چنان مشغول و سرگرم زندگى مادّى شد که در جماعت شرکت نمى کرد. پس از مدتى پیامبر(ص) مأمور جمع آورى زکات را نزد او فرستاد. او نه تنها از پرداخت زکات خوددارى کرد، بلکه به اصل تشریع این حکم نیز اعتراض نمود.

پیامبر مردم را آماده پیکار با رومیان می نمود. اما بعضى مسلمانان تردید و دودلى نشان مى دادند؛ زیرا مبارزه با امپراطورى روم کار ساده اى نبود، به علاوه فصل تابستان، و برداشت محصول غلات و میوه ها بود. آیات فوق نازل شد و اعلام خطر کرد.

هنگامى که مسلمانان برای جنگ تبوک آماده می شدند جَدّ بن قَیْس که از منافقان بود به پیامبر(ص) گفت : اگر اجازه دهى من در این جنگ حاضر نشوم؛ زیرا اگر چشمم به دختران رومى بیفتد، ممکن است دل از دست داده و دست از کارزار بکشم. پیامبر(ص) به او اجازه داد و آیه فوق درباره او نازل شد.

پیامبر(ص) مشغول تقسیم اموالى بود که، ذُو الْخُوَیْصِرَة صدا زد: عدالت را رعایت کن. پیامبر(ص) فرمود: اگر من عدالت را رعایت نکنم چه کسى عدالت را رعایت خواهد کرد!؟ عمر از پیامبر(ص) خواست تا گردن ذُو الْخُوَیْصِرَة را بزند، امّا پیامبر(ص) او و امثالش را به حال خود گذاشت و آیات فوق درباره آنها نازل شد.

گروهى از منافقان سخنان ناهنجار درباره پیامبر(ص) مى گفتند، یکى از آنان گفت: این کار را نکنید مى ترسیم به گوش محمّد برسد؛ یکى از آنان که نامش «جلاس» بود گفت: نزد محمّد(ص) مى رویم و انکار مى کنیم؛ زیرا وى آدم خوش باوری است، وهر کس هر چه بگوید قبول مى کند. آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ داد.