تبيين آیات متشابه قرآن راجع به «اراده و اختیار» انسان

آیات متشابه قرآن راجع به «اراده و اختیار» انسان چگونه قابل درک و فهم است؟

افعال اختيارى انسان؛ يكى از مسائل مورد بحث ميان «اشاعره» و «اهل عدل» است. «ابوالحسن اشعرى» مى گويد: «مقتضاى توحيد ربوبيّت آن است كه هر چه در عالَم هستى پديد آيد؛ از جمله افعال اختيارى انسان، با اراده خداوند انجام مى گيرد، و ...». لکن باید گفت: بی شك، اراده شخصى انسان در انجام افعال اختيارى وى نقش داشته و افعال انسان به خود وى منتسب می گردد و پيامدهاى آن، گردنْ گير خود اوست. و اين امر، از قضاياى وجدانى محسوب مى شود؛ يعنى روشن بودنِ آن ضرورى و بديهى است و نيازى به استدلال و اقامه برهان ندارد.

تبيين آیات متشابه قرآن راجع به «رؤيت»

آیات متشابه قرآن راجع به «رؤيت» چگونه قابل فهم است؟

«اشاعره» گمان می کنند كه خداوند قابل رؤيت است و هنگامه رستاخيز، مؤمنان پس از فراغت از حساب به ديدار چهره ذات حقّ تعالى متنعّم مى گردند. از این رو «ابوالحسن اشعرى» در اين پندار، آيه «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ * إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ» را شاهد مى آورد. در پاسخ می توان گفت: «نظر» در این آیه با حرف «إلى» قرين شده و به معناى «چشم داشتن» مى باشد. از اين رو، معناى آيه بالا چنين است: در آن روزِ سخت و دشوار، رخسارهايى فرخنده و شكوفا است؛ زيرا به عنايت و لطف الهى چشم دوخته اند؛ يعنى «چشم داشت» دارند.

پیشوایان فقهی و عقیدتی اهل سنّت

پیشوایان فقهی و عقیدتی اهل سنت چه کسانی بوده اند؟

اهل تسنن در اصول دین از ابوالحسن اشعرى(270-325 هـ) پیروى مى کنند. در فروع دین نیز از چهار پیشواى مذاهب معروف یعنى: ابوحنیفه (مذهب حنفى)، مالک (مذهب مالکى)، شافعى (مذهب شافعى) و احمد بن حنبل (مذهب حنبلى) پیروى مى کنند. این چهار پیشوا نه از صحابه بوده اند و نه از تابعین! بلکه در دوران عباسی مورد توجه قرار گرفتند. پس از آن زیر یک شعار گرد آمده و آنها را اهل سنت و جماعت نامیدند. آنها پس از فوت چهار امام خود، درِ اجتهاد را بسته و تنها تقلید از این امامان مرده را اجازه مى دهند.

لزوم برترى امام از دیدگاه اهل سنّت

اهل سنت در مورد لزوم برترى امام بر سایر مردم چه نظرى دارند؟

برخى از علماى اهل سنّت، افضلیّت را از شرایط اساسى در امام مى دانند: 1- ابوالحسن اشعرى مى گوید: «امام باید برتر اهل زمان خود باشد و هرگز ـ با وجود افضل در میان مردم ـ امامت مفضول منعقد نمى شود. و اگر قومى با کسى که در درجه پایین تر است، بیعت نمودند او پادشاه مردم است نه امام آنان». 2- نظّام و جاحظ از معتزله معتقدند که امامت، تنها شایسته افضل رعیت است. 3- ابن تیمیه نیز شرط افضل بودن امام را از شرایط اساسى امام مى داند و مى گوید: «متولّى شدنِ مفضول، با وجود افضل ظلم بزرگ است».

«تشابه اصلی» و «تشابه عرضى» در قرآن

منظور از «تشابه اصلی» و «تشابه عرضى» در قرآن چیست؟

«تشابه اصلى» آن است كه به گونه طبيعى، و به جهت كوتاهى لفظ و بلنداى معنی به وجود آمده؛ زیرا الفاظ و كلمات موضوعه در لغت عرب، بيشتر براى افاده معانى كوتاه و سطحى ساخته شده، و گنجايش و كشش معانى گسترده و عميق را ندارد؛ اما «تشابه عرضى» در آياتی به وجود آمد كه در آغاز اسلام متشابه نبوده؛ اما پس از ظهور مباحث جَدَلى و كلامى و ... كه از يونان به اين ديار راه پيدا كرده بود، بر چهره بسيارى از آيات هاله اى از غبار ابهام نمودار گشت، و آياتى كه تا ديروز از محكمات بود امروز در زمره متشابهات درآمد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله):

لَيْسَ لِلْحِجَّةِ المَبْرُورَةِ ثَوابٌ اِلاّ الجَنَّة

حجّ مقبول پاداشى جز بهشت ندارد.

سنن ترمذى: 3/175/8190