درباره موقعيت اجتماعی امام حسن عسكری(ع)، می توان به سخن «احمد بن عبیدالله بن خاقان» از دشمنان آل محمد و مردم «قم» توجه كرد كه گفته: «من کسی از علویان را چون حسن بن علی(ع) در سامرا ندیده و نشنیده بودم که چنین وقار و عظمتی داشته باشد و پیش سلطان و بنی هاشم محترم باشد و بر افراد مسن، امراء و وزراء و ... برتری داده شود. وقتي احترام بسيار ويژه پدرم را نسبت به او ديدم، نامش را پرسيدم. پدرم گفت: او ابن الرضا، امام رافضیان است. اگر روزی خلافت از بنی عباس خارج شود، در بين بنی هاشم، تنها او شایسته خلافت است».

سياست خلفاي پیش از «متوکل»، دفاع از معتزله در برابر اهل حدیث بود كه باعث ايجاد فضاي مساعد سياسي براي علویان شد. با آمدن متوکل، تنگ‌ نظری ‌ها آغاز شد و با حمایت از «اهل حدیث» و بر انگیختن آنها بر ضدّ معتزله و شیعه، سرکوبی جریانات مزبور با شدّت دنبال شد. از جمله برخوردهای تند و ناخوشایند متوکل با طالبیان، تخریب مقبره امام حسین(ع) و شخم زدن و هموار کردن زمین ‌های اطراف آن و زراعت بر روی آن و سخت ‌گیری شدید بر زائران امام حسین(ع) و مجازات ‌های هولناک آنهاست.

اولا: درست است که امام تحت نظر بودند؛ اما فقط برخی از اوقات عمر شریف شان را در زندان بودند و در بقیه سال های زندگی همچون شهروندی عادی در محیط نظامی سامرا تحت نظر بودند و به خاطر همین آزادی نسبی، حتی گزارش هایی از حضور ایشان در مکه نیز به دست ما رسیده است.

ثانیا: در کتب تاریخی نام زنان بسیاری به عنوان همسر ایشان و مادر امام زمان ذکر شده و علاوه بر آن در بیان وقایع تاریخی که بعداز وفات شان گزارش شده صریحا به وجود کنیزهایی برای ایشان تصریح شده است و این موضوع ازدواج نکردن ایشان را رد می کند.

امام عسکری(ع) در دورانی پر از خفقان زندگی می كردند تا جایی که امام به اصحاب خود دستور مى دهد هيچ كس به او سلام نكند و با دست به او اشاره ننمايد؛ زيرا در اين صورت جانش در امان نخواهد بود. در اين اوضاع امام عسكرى(ع) دو وظيفه را دنبال مى كردند؛ يكى اينكه در صدد اثبات ولادت و وجود فرزندش بود و ديگر اينكه طورى فرزندش را معرفى كند كه جانش به خطر نيفتد.

دوران امام کاظم(ع) مصادف با استبداد و ستمگری حکّام عباسی بود كه پس از استقرار و استحكام پایه های سلطه خود، مخالفان خود را زیر شدیدترین فشارها قرار دادند. عصر امام كاظم(ع) دوران بسیار سختی برای شیعیان بود، بطوري كه حرکت ها‌ و قيام های متعددی از طرف شیعیان و علویان عليه خلفای عباسی آغاز شد كه همگي آنها سركوب شدند. همچنين دستگيري و زنداني كردن و شكنجه امام كاظم(ع) باعث شد تا ايشان و امامان ديگر همگی بر لزوم رعایت تقیه از سوي شيعيان پافشاری کنند و به اين طريق توانستند تشکّل شیعه را حفظ نمایند.

هارون در ابتداي حكومت خود نسبت به امام كاظم(ع) سختگیری چنداني نشان نمی داد؛ ولی به مرور زمان، حضرت را تحت فشار قرار داد تا جائي كه امام(ع) را دو بار به زندان انداخت و در مرتبه دوم چهار سال طول كشيد. هارون از اين كه شیعیان به امامت امام كاظم(ع) اعتقاد داشتند هراس داشت و سعايت برخی از نزدیکان امام(ع) نزد او و كينه شخصی «یحیی بن خالد برمکی» نسبت به امام(ع) همه دست به دست هم دادند تا هارون دستور قتل امام كاظم(ع) را در زندان صادر كرد.

در زمان امام عسكرى(ع) شیعه به صورت یك قدرت عظیم در عراق درآمده بود و همه مردم مى‏ دانستند كه این گروه به خلفاى وقت معترض بوده و حكومت هیچ یك از عباسیان را مشروع و قانونى نمى‏ داند، بلكه معتقد است امامت الهى در فرزندان على(ع) باقى است. در آن زمان شخصیت ممتاز این خانواده امام حسن عسكرى(ع) بود. گواه این مطلب، اعتراف «عبید الله»، وزیر «معتمد» عباسى، به این موضوع است.

ایشان با وجود همه فشارها و كنترل های حكومت عباسى، يك سلسله فعاليت هاى سياسى، اجتماعى و علمی انجام ‏ داده اند. مانند؛ تبيين انديشه صحيح اسلامى در دفاع از آيين اسلام و ردّ اشكال ها و شبهات، ايجاد شبكه ارتباطى با شيعيان مناطق مختلف از طريق تعیین نمايندگان، فعاليت هاى سرّى سياسى، حمايت و پشتيبانى مالى از شيعيان به ويژه ياران خاص، تقويت و توجیه عناصر مهم شيعه در برابر مشكلات، استفاده گسترده از آگاهى غيبى براى جلب منكران امامت و دلگرمى شيعيان و بالاخره آماده سازى شيعيان براى دوران غيبت.

اسناد و شواهدى در دست است كه از يك سو عمق شيطنت و وسعت نقشه‏ هاى خائنانه دربار عباسى در مورد امام و يارانش را نشان مى ‏دهد، و از سوى ديگر هوشيارى و تدابير امنيتى امام را به خوبى جلوه گر مى ‏سازد. شناسایی و معرفی نفوذی ها و خنثی کردن دسیسه آنها، نوشتن مکتوبات، گاهى با قلم باريك و گاهى با قلم پهن برای اجتناب از شناسایی و دادن دستور العمل به یاران خود در مورد نحوه برخورد و معاشرت با حضرت، از نمونه اقدامات تامینی امام(ع) به شمار می رود.
 

در دوره امام جواد(ع) تا امام عسكرى(ع) به دليل فشارهاى سياسى و كنترل شديد فعاليت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعاليت، بسيار محدود بود و از اين نظر تعداد راويان و پرورش يافتگان مكتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق(ع) كاهش بسيار چشمگيرى را نشان مى دهد. عمر کوتاه امام جواد(ع) نیز، یکی از عوامل کمی تعداد شاگردان ایشان است.