امام علی(ع) درباره خضوع و خشوع ملائکه در برابر پروردگار می فرماید: «مقام برجسته آنان [نزد پروردگار] طُوقِ خشوع را از گردنشان باز نكرده و خودبينى و عُجب، آنها را فرا نگرفته است، تا اعمال گذشته خود را بسيار بشمرند! [و در خود فرو روند] و خضوع و كوچكى در برابر ذات با عظمتش، جائى براى بزرگ شمردن حسنات خود باقى نگذارده است». بنابراين فرشتگان هر قدر در مسير قُرب پروردگار پيش روند جلوه هاى تازه اى از عظمت بى پايان او را مى بينند و به همين دليل، روز به روز بر عشق و خضوع و خشوع آنها افزوده مى شود.

«عُجب» و «خودپسندى» در قرآن و روايات مورد مذمّت شديد قرار گرفته است؛ امام علي(ع) مي فرمايد: «خودپسندى و غرور، ضد راستى، درست انديشى و آفت عقل است». هم چنين آفت شرف انسان، آفت عقل او و موجب دشمن شدن مردم و سرآغاز حماقت انسان مي شود. قرآن نیز در مذمت آن می گوید: «آيا كسى كه زشتى عملش [بر اثر عُجب و خودپسندى و هواى نفس] براى او آراسته شده و آن را زيبا مى بيند [همانند كسى است كه واقع را مى يابد]؟! خداوند هر كس را بخواهد [و سزاوار باشد] گمراه مى سازد و هر كس را بخواهد [و شايسته ببيند] هدايت مى كند».

یکی از اسباب تکبر «اعمال نیک» است که موجب کبر و غرور بسیاری از نیکوکاران می شود؛ چرا که موجب می شود خود را برتر از دیگران فرض کنند و از مردم انتظار داشته باشند احترام خاصی برای آن ها قائل شوند و مشکلات آنان را حل کنند و خود را اهل نجات و سایر مردم را اهل هلاکت بشمارند، در حالی که از دیدگاه روایات، خود بر لب پرتگاه قرار دارند و هلاکتشان شدیدتر از آنان است.

به اعتقاد بزرگان علم اخلاق، ريشه هاي صفت رذیله «تکبّر»، عُجب، کینه، حسد و ریا هستند؛ ولی ظاهراً امور دیگری غير از اين چهار مورد نیز می تواند به عنوان ریشه تکبّر قرار بگيرد.

از میان آثار زیانبار «غرور» به امور زیر می توان اشاره کرد: غرور حجاب ضخیمی بر عقل و فهم انسان می افکند و او را از درک حقایق باز می دارد، تکامل انسان را متوقف می سازد و مایه انحطاط و عقبگرد او می شود، سبب فساد و تباهی عمل می شود، زیرا در انجام آن دقتی به خرج نمی دهد و همین امر کار او را خراب می کند، غالباً سبب ندامت و پشیمانی می شود، چرا که انسان نمی تواند ارزیابی صحیحی از خود و دیگران داشته باشد و همین امر او را به ندامت و پشیمانی می کشاند.

امام علي(ع) درباره ارزیابی «متّقین» از اعمالشان می فرماید: «از اعمال اندك، خشنود نشده، و اعمال فراوان خود را زياد نمى شمارند، بلكه پيوسته خود را به كوتاهى متّهم ساخته و از اعمال خود نگرانند، هر گاه يكى از آنها را مدح و ستايش كنند، از آنچه درباره او گفته شده به هراس مى افتد و مى گويد: من از ديگران نسبت به خود آگاه ترم و پروردگارم به اعمال من از من آگاه تر است. بارالها! مرا به سبب نيكى هايى كه به من نسبت مى دهند مؤاخذه مفرما! و مرا برتر از آنچه آنها گمان مى كنند قرار ده و گناهانى را كه من دارم و آنها نمى دانند ببخش».

در روايات «عُجب» مذمت شده است. امام باقر(ع) فرمودند: «سه چيز شكننده كمر است؛ مردى عمل خود را كثير شمارد و گناهانش را فراموش كند و عُجب او را گرفته باشد». امام صادق(ع) فرمودند: «ابليس گفته اگر در سه مورد بر فرزند آدم(ع) تسلط يابم ديگر باكى از اعمال او ندارم زمانى كه عمل خود را بسيار شمارد و زمانی که گناهان خود را فراموش كند و زمانی که عُجب او را بگيرد». امام کاظم(ع) نیز مى فرمود: «عمل خير را زياد نشماريد و كوچكترين گناهان را هم كوچك نشماريد».

قرآن با اشاره به داستان قوم حضرت نوح(ع) و استکبار آن ها از زبان حضرت نوح(ع) می فرماید: «[بارالها!] من هر زمان آنها را دعوت کردم که ایمان بیاورند تا آنها را بیامرزی انگشتان خود را در گوش هایشان قرار داده و لباس هایشان را به خود پیچیدند و در مخالفت لجاجت ورزیدند و به شدت استکبار نمودند». بنابراين استکبار و خود برتربینی عامل اصلی اصرار و لجاجت بر کفر و دشمنی با حق شده تا آن جا که از ترس تاثیر سخنان حضرت نوح(ع) انگشت در گوششان می کردند تا مبادا حرف حق را بشنوند».

از دیدگاه بزرگان علم اخلاق، «تکبّر» حالتی است باطنی که موجب می شود انسان خود را برتر از دیگری ببیند و از این برتری احساس آرامش کند. «تکبّر» از سه عنصر تشکیل می شود: نخست این که برای خود مقامی قائل شود، سپس برای دیگری نیز مقامی قائل شود و در مرحله سوم مقام خود را برتر از آن ها ببیند و احساس آرامش حاصل از این برتری داشته باشد. تكبّر با عُجب تفاوت دارد، در عُجب هيچ گونه مقايسه‏ اى با ديگرى نمى‏ شود؛ ولى در تكبّر، حتماً خود را با ديگرى مقايسه مى‏ كند و برتر از او مى ‏بيند.