امام علی(ع) در تبیین اهميّت فوق‌العاده قشرهاى محروم جامعه در فرهنگ حكومت اسلامى می فرماید: «خدا را، خدا را، در مورد طبقه پايين اجتماع، همان ها كه راه چاره اى ندارند، از مستمندان، نيازمندان، تهيدستان و از كارافتادگان؛ زيرا در اين قشر كسانى هستند كه روى سؤال دارند و نيز افرادى هستند كه بايد بدون سؤال به آنها كمك كنى. آنچه خداوند در مورد آنان به تو دستور داده عمل كن؛ بخشى از بيت المال و قسمتى از درآمد حاصل از كشاورزى را در هر منطقه اى به آنها تخصيص ده؛ زيرا آنها كه دور هستند به مقدار كسانى كه نزديك اند سهم دارند، و...».

🔹 دين اسلام به عنوان يك «آئين جامع» كه تمام نيازمندي هاى مادى و معنوى در آن پيش بينى شده پا به عرصه ظهور گذاشت. با توجه به اينكه اسلام توجه خاصى به حمايت از محرومان و مبارزه با فاصله طبقاتى دارد، زكات مهم ترين نقشها را در اين حمايت و مبارزه به عهده دارد.

🔹 موارد مصرف زکات در قرآن چنين است: کمک به فقيران و مستمندان، حقوق كسانى كه براى جمع آورى آن مى كوشند، جلب و جذب غير مسلمانان به اسلام، خريدن و آزاد ساختن بردگان، اداى دين بدهكارانى كه از پرداختن بدهى خود عاجزند، کمک به افرادى كه در سفر وا مانده اند، و هر کار خيري راه خدا و امور عام المنفعه.

🔹 رفع شدن نيازهای مذکور از بستر جامعه نه تنها موجب گسترش «عدالت اجتماعي» مي گردد بلکه زمينه شکل گيری «امنيت اجتماعی و مالی» را نیز به عنوان يکی از اساسی ترين مؤلفه هاي «عدالت اجتماعي» فراهم مي آورد.

منطقه فدک با صلح تسلیم شد و بر اساس آیه 6 سوره حشر در اختیار حضرت رسول درآمد. پیامبر نیز طبق آیه «وآت ذا القربى حقّه» آن را به حضرت زهرا بخشید. این کار حکمتهایی داشت: مانند اینکه منبع درآمدی برای دودمان پیامبر برای زندگی آبرومندانه بود. از عواید آن نیز می شد به مستمندان کمک کرد. همچنین پشتوانه مالی خوبی برای حضرت علی به عنوان خلیفه انتخاب شده توسط پیامبر برای اداره امور وابسته به منصب خلافت بود.

در رابطه با جود امام سجاد(ع) روایاتى در کتب اهل سنت ذکر شده، مانند: «هر روز در مدینه اطعام عمومى مى داد و مردم را به خانه خود دعوت مى کرد»، هم چنین به سائل خوش آمد گفته و مى فرمود: «خوشا به حال کسى که توشه مرا به خانه آخرتم حمل مى کند»، مردم را به صدقه پنهانى تشویق کرده و می فرمود: «صدقه پنهانى غضب پروردگار را فرومى نشاند». از سویی جریر بن عبدالحمید روایت کرده، بعد از رحلت حضرت، بر دوش او آثارى را مشاهده کردند، که نشانه بارهایى است که بر روى دوش خود کشیده و شبانه به منازل مستمندان مى برده است.

قرآن کریم درباره «انفاق» و مصادیق و مواردی که قابلیت انفاق دارند و همچنین کسانی که می توان به آنها انفاق نمود به پیامبرش می فرماید: «از تو سؤال می کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر خیر و نیکی [و سرمایه سودمند مادی و معنوی] که انفاق می کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد و هر کار خیری که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است».

در منابع شیعه و اهل سنت احادیث فراوانی در مورد «تواضع» وجود دارد كه در آنها از تواضع به عنوان شیرینی عبادت يا برترین عبادات ياد شده است. تواضع نعمتی است که هیچ گاه سبب حسادت دیگران نمی شود؛ چرا که معمولاً هر نعمتی نصیب انسان بشود سبب حسادت دیگران شده و زندگی را بر صاحب نعمت مشکل می کند؛ ولی تواضع به خاطر ارزش والای آن از این قاعده مستثنی است.

جمعى از اغنیاء، خدمت پیامبر(ص) آمدند و با او نجوا مى کردند. این کار مایه نگرانى مستضعفین و موجب امتیازى براى اغنیاء بود. در اینجا آیه اول نازل شد و به آنها دستور داد: قبل از نجوا کردن با پیامبر(ص)، صدقه اى به مستمندان بپردازند، اغنیاء وقتى چنین دیدند، از نجوا خوددارى کردند، و آیه دوم نازل شد.

سوره «الضحی» بعد از دو سوگند، به پیامبر(ص) بشارت یاری مى دهد و به او نوید مى دهد: خداوند آن قدر به او عطا مى کند، که خشنود شود؛ سپس گذشته پیامبر(ص) را در نظر او مجسم مى سازد، که خداوند چگونه او را همیشه در سخت ترین لحظات یاری کرده؛ لذا در پایان به مهربانی با یتیمان و مستمندان سفارش می کند.

این دستور به خاطر آن بود که گروهى از مردم مخصوصاً از اغنیا، مرتباً مزاحم پیامبر(ص) مى شدند و با او نجوا مى کردند؛ کارى که مایه اندوه دیگران و یا کسب امتیاز بى دلیلى براى اینان بود، به علاوه موجب تضییع اوقات گرانبهاى پیامبر(ص) مى شد. حکم فوق نازل گشت و آزمونى بود براى آنها و نیز کمکى به مستمندان و وسیله مؤثرى براى کم شدن این مزاحمت ها.