امام علي(ع) در خطبه 165 «نهج البلاغه»، به وصف بال و پرهای رنگین و شگفت انگیز «طاووس» می پردازد و با تشبیهات بسیار زیبایی آن را شرح می دهد؛ ایشان در اين میان به نكته لطيفى اشاره كرده اند مبنی بر اینكه خداوند در كنار آن همه زيبايى هاى طاووس، پاهای او را به عنوان نقطه ضعفش قرار داده است، در حقيقت اين نمونه اى است از جهان آفرينش كه خداوند حكيم براى جلوگيرى از غرور و طغيان ناشى از قدرت و جمال، در كنار آن ضعف ها و كاستى هايى قرار داده تا آن غرورِ غفلت زا مهار شود و تعادل برقرار گردد.

امام علی(ع) براي برحذر داشتن فرماندار خود از تکبّر می فرمايد: «و هرگز مگو من اميرم؛ امر مى كنم و از من اطاعت مى شود كه اين موجب دخول فساد در دل و ضعف در دين و نزديك شدن دگرگونى ها است. از دعوى همتايى با خدا در عظمتش برحذر باش و از تشبه به او در جبروتش بركنار باش؛ زيرا خدا هر جبارى را ذليل و هر خودپسند متكبّرى را خوار مى كند». آری غرور سه پيامد خطرناك دارد. 1- فكر انسان را فاسد مى كند. 2- انسان را گرفتار معاصى و ظلم و ستم و تضعيف دين می كند. 3- سبب تغييرات و دگرگونى ها در رابطه حكومت با مردم مى شود.

امام علی(ع) بعد از هشدار در مورد فریفته شدن توسط دنیا می فرماید: «دنيا بی وفا، مكّار، فريبنده و حيله گر است، بخشنده اى است كه با يك دست مى دهد و با دست ديگر مى گيرد، پوشنده اى است برهنه كننده [كه امروز لباس قدرت و سلامت را بر تن اهلش مى پوشاند و فردا بيرون مى آورد] آرامش و راحتى آن بى دوام، سختيهايش بى سرانجام و بلاهايش مدام است». در يك كلام دنيا سرايى است كه نه خوبيهايش قابل دوام است و نه بديهايش قابل اجتناب و دل بستن به چنين سرايى كار عاقلان نيست.

امام علي(ع) در ارتباط با ارزش دوست خوب می فرماید: «همنشين خوب همچون خويشاوند انسان است، كه در غياب انسان، حق دوستى را ادا مي كند، و چه بسا دورافتادگانى كه از خويشاوندان نزديك تر و خويشاوندانى كه از هركس دورترند». بر این اساس، پيوندهاى دوستى گاه به قدرى قوى مى شود كه جاى پيوندهاى نَسَبى را مى گيرد؛ بلكه گاهى از آن قوى تر نيز مى شود. در چنين شرايطي بايستي همان حقوقى كه براى خويشاوندان در نظر گرفته مى شود درباره دوستان خوب نيز در نظر گرفته شود.

صفات رذيله با یکدیگر رابطه نزديكی دارند و غالبا علت و معلول يكديگر محسوب مى شوند. «مراء» و «جدال» نیز از این امر مستثنی نیست و از سایر صفات زشت، سرچشمه مى گيرد؛ صفاتی مانند: تکبر و غرور، خودنمايی و ریاکاری، جهل و نادانی نسبت به موقعيت خويش و دیگران، انتقام جويی، حسد، تعصب، دنیا پرستی و جاه طلبی و ... این موارد انسان را به بحث هاى دور از ادب و انسانيت مى كشاند و وادار به ایستادگی در برابر حق مى كند.

سوء ظن سرچشمه های متعددی دارد، مانند: آلودگى درون و برون: افرادى كه خود آلوده اند، ديگران را همچون خود آلوده مى پندارند. همچنين همنشينی با بدان و زندگی در محيط های آلوده، سبب ایجاد سوء ظن می شود. امام علی(ع) می فرمايند: «همنشينى با بدان سبب بدگمانى به نيكان مى شود». حسد، كينه توزى، تكبر، غرور و عقده حقارت از دیگر عوامل سوء ظن می باشد، که موجب می شود ديگران را، افرادی حقير، پست، آلوده و گنهكار حساب كند، تا آرامش كاذبى براى خويش فراهم نماید.

امام علی(ع) با هشدار نسبت به عاقبت كار «ابليس» می فرماید: «از كارى كه خداوند با ابليس كرد عبرت بگيريد؛ زيرا اعمال طولانى و كوشش هاى بسيارش را بر باد داد؛ در حالى كه خدا را شش هزار سال عبادت كرده بود؛ ... [آرى] همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت، ... هيچ گاه خدا انسانى را با داشتن صفتى وارد بهشت نمى كند كه بر اثر همان صفت فرشته اى را از بهشت بيرون كرده است، حكم او درباره اهل آسمان و زمين يكسان است و خدا با هيچ يك از خلق خود دوستى خاصى ندارد تا به سبب آن چيزى را كه بر همه جهانيان تحريم كرده است بر وى مباح سازد!».

امام علي(ع) درباره لزوم عبرت گرفتن از امّت هاى پيشين می فرماید: «از آنچه به امّت هاى مستكبر پيشين از عذاب خدا و مجازات هاى او رسيد عبرت گيريد، و از قبرهاى آنها و خوابگاهشان در زير خاك پند گيريد و به خدا از آثار شوم كبر پناه بريد، آن گونه كه از بلاهاي روزگار به او پناه مى بريد، اگر خدا به كسى از بندگانش اجازه تكبّر ورزيدن مى داد، اول اجازه آن را به پيامبران و اولياى خاصّش مي داد؛ ولى خدا، كبر ورزيدن را براى آنها منفور شمرد و تواضع را براى آنان پسنديد، به اين دليل آنها گونه هاى خود را بر زمين مى نهادند، و صورت ها را به خاك مى ساييدند و مثل مستضعفان ساده مى زيستند».

تمجيد بر دو گونه است: گونه اى از آن مثبت و سازنده و ترک آن ناپسند است و ديگرى سبب تخريب و عقب افتادگى و تقويت ظالمان است. شرط قسم اوّل اینست که: آن كس كه سزاوار است ستايش شود؛ مدح از حدّ تجاوز نكند و هدف گوينده تقرّب نابجا یا رسيدن به منافع نامشروع خود نباشد. ولى نوع دوم، درست مقابل آن است؛ يعنى هنگامى كه افراد نالايق، مورد مدح و تمجيد قرار گيرند و يا عوامل سياسى و حب و بغضها و منافع شخصى، انگيزه اين كار شود، بدكاران تشويق مى شوند و افراد فاضل و لايق مأيوس مى گردند.

امام(ع) در ابتدا می فرماید: «دنيا انسان را فريب نداده، و اين انسان است كه خود را فريب داده است»، سپس اشاره می کند که دنيا پندهاى فراوانى دارد و ماهيّت خودش را با انواع مشكلات و دگرگونى قدرتها نشان می دهد و توصيف او به فريبندگى نادرست است، و اگر دنيا را در لابه لاى مناطق ويران شده و خانه هاى خالى از سكنه جستجو كنى به يقين آن را واعظى گويا مى يابى، همچون دوستى مهربان كه از رسيدن اندوه به تو به شدّت ناراحت مى شود، پس دنيا چه سراى خوبى است براى كسى كه آن را خانه هميشگى خود نداند.