اثر مهم «انتظار» حل نشدن در مفاسد محيط، و عدم تسليم در برابر آلودگي هاست؛ زیرا هنگامى كه فساد فراگير مى شود، و جمع كثيرى را به آلودگى مى كشاند، افراد پاك در يك بن بست سخت روانى قرار مى گيرند، بن بستى كه از يأس از اصلاحات سرچشمه مى گيرد. گمان مى كنند، كار از كار گذشته، و تلاش براى پاك نگهداشتن خويش بيهوده است، اين نوميدى و يأس ممكن است آنها را تدريجا به سوى فساد و همرنگى با محيط بكشاند. از این رو تنها امید به اصلاح نهایی مى تواند آنان را به مقاومت و خويشتندارى دعوت كرده و نگذارد در محيط فاسد حل شوند.

یکی از سخنان بسيار پرمعناي امام علی(ع) درباره پيامبر اكرم(ص)، هفت وصف از اوصاف ایشان است که نشان دهنده مقام والا و اصلاحات گسترده او در جامعه اسلامى است. ایشان مى فرماید: «خداوند او را با نور و روشنايى فرستاد و برگزيد و بر همه مقدّم داشت، پارگيها و پراكندگيها را به وسيله او پيوند داد [و اتحاد و الفت ايجاد كرد] و با او بر زورمندان چيره شد. مشكلات را به وسيله او آسان و ناهمواريها را به دست او هموار ساخت تا آنجا كه ضلالت و گمراهى را از راست و چپ [و از هر سو] به عقب راند».

در ابعاد شخصی نقل های فراوانی درباره انجام مناسک مذهبی و شرکت امیرکبیر در عزاداری های ائمه(ع) وجود دارد و درباره اقداماتش در زمان صدارت اعظمی نیز می توان به این خدمات او اشاره کرد: ممنوع اعلام کردن می گساری، مقابله با آشوب فرقه بابیه، آزادی سید صالح عرب از بند حکومت عثمانی، مقابله با ریخت و پاش ها و رشوه گیری های دستگاه حکومت و تلاش برای احیای عدالت اجتماعی. نیز او ابایی از اصلاح برخی ساختارها و نهادهای مرتبط با دین و روحانیت هم چون اصلاح ساختار قضاوت یا پالایش عزاداری ها از برخی امور خرافی نداشت.

در سوره «هود» به ماجرای حضرت شعیب(ع) در مقابل سرسختی قوم مشرک او و تهدیدات آنها اشاره شده است. ايشان براى دست زدن به اصلاحات همه جانبه در اجتماع فاسد آن زمان بر سه اصل تكيه نموده اند: نخست فراهم شدن مقدّمات از سوى پروردگار، سپس داشتن اراده نيرومند براى شروع به كار و سپس دارا بودن انگيزه ‏اى صحيح و سازنده. بدیهی است انجام اصلاحات مذکور جز با داشتن ایمان به خدا و توکّل بر ذات پاک او میسر نخواهد شد.

هنگامي كه فساد، محيطى را فرا گيرد و اكثريّت را آلوده سازد، يأس از اصلاح باعث كشيده شدن تدريجي مومنین به سوى فساد مي شود؛ اما يك چيز است كه باعث مقاومت آنها می شود و آن، اميد به اصلاح است كه مؤمنين با تلاش و كوشش به دنبال پاک نگه داشتن خود و يا اصلاح محيط هستند که در محيط حل نشوند. بنابراین امید، عامل تربیتی در مقابل افراد فاسد است و انتظار است كه افراد را در مقابل فساد بیمه می کند و آیات و روایات بر این مطلب صحه مي گذارند.

مطابق برخى از روايات، اصلاحات حضرت مهدى(عج) فراگير بوده و شامل همه افراد روى زمين خواهد شد. به فرموده امام حسن(ع)، خداوند در آخرالزمان مردى را بر مى انگيزاند كه بوسیله او تمام منحرفان و فاسدان اصلاح می گردند.

میان سخن امام علی(ع) با ابوبکر که می گفتند ما را از خلافت معذور بدارید، تفاوت وجود دارد، زیرا ابوبکر صراحتا می گفت من بهتر شما نیستم، اما امام علی(ع)، می گوید: این که می گویم به سراغ دیگرى بروید براى این است که در این مدّت راه حق، ناشناخته مانده و در مبانی اسلام تغییراتى داده شده که ناچارم دست به اصلاحات انقلابى بزنم. بدانید اگر من دعوت شما را بپذیرم طبق آنچه مى دانم با شما رفتار مى کنم و به سخن این و آن گوش نخواهم داد. بنابراین، بیعت با من براى شما بسیار سنگین است.

 با مشاهده شواهد تاریخی در می یابیم که تحریف کنندگان تنها در صورتی به اهداف خود می رسند که زمینه های اجتماعی برای فعالیت آنان مهیا باشد. نخستین عامل عدم رواج کتابت متون مقدس در بنی اسراییل بود. از سویی کتابت در مسیحیت نیز تا پایان قرون وسطی مرسوم نبود. از سوی دیگر تا پیش از اصلاحات پروتستانی، تنها روحانیون مجاز به مطالعه کتب مقدس بودند. بر اساس گزارش عهد عتیق، کثرت پیامبران دروغین در بنی اسراییل را یکی دیگر از عوامل تحریف کتاب مقدس بود چرا که آنان نوشته های خود را به نام وحی ارایه می کردند.

واژه «اصلاح» و هم خانواده های آن، 12 مرتبه در قرآن مجید تکرار شده است. که از اصلاحات فردى شروع شده، اصلاحات اجتماعی و نهایتاً اصلاحات جهانى را در بر می گیرد. آیات 220 سوره بقره، 35 نساء، 88 هود و 56 اعراف به این موضوع اشاره دارد.