مفهوم واقعى «قضا و قدر» اين نيست كه سرنوشت هر انسان از نظر سعادت و شقاوت از پيش تعيين شده باشد، سرنوشتى حتمى و غير قابل تغيير؛ که در این صورت شبهه مخالفت با عدل پدید می آید. بلکه قضا و قدر الهى اشاره به قانون عليت دارد؛ يعني خدا مقدّر كرده افرادى كه سعى و تلاش می كنند موفق شوند و افراد سست ناموفق، مطيعان، سعادتمند و عاصيان بدبخت، ملت هاى متحد پيروز و آنها كه راه تفرقه را مى پويند مغلوب شوند. و مسلّماً چنين تفسيری از قضا و قدر کاملا با مسأله عدل الهى هماهنگ است.

اعتقاد به اختيار و آزادى اراده بشر نه تنها مخالفتى با مسأله عدالت پروردگار ندارد؛ بلكه كاملا با آن هماهنگ است. آنچه منافات دارد مسأله جبر است كه قائلين به آن را بر سر دو راهى پذیرش جبر و انکار عدالت و يا انتخاب عدل و وداع با جبر قرار داده است؛ چرا که امكان ندارد كسى، ديگرى را مجبور بر گناهى كند و بعد او را به خاطر آن گناه مجازات نمايد. لذا معتقدين به جبر ناچار شده اند عدالت را رها سازند، که این يكى از بزرگترين ايرادات بر مذهب آنان است.

اصل آزادى اراده، براي همه انسانها فطرى و موافق وجدان عمومى بشر است و آيه «وَ ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ» دليل روشنى بر اختيار و آزادى اراده است و خدا بى جهت نه كسى را كيفر مى دهد و نه بر مجازاتش مي افزايد. برنامه او عدالت محض است، چرا كه سرچشمه ظلم، كمبودها و نقصانها، ناآگاهى و يا هواى نفس است و ذات پاك او از اين امور منزه مى باشد. از يك سو خدا راه را نشان داده و انتخاب با ما است و از سوى ديگر انتخاب ما منوط به مشيت الهى است. به اين ترتيب نه «تفويض» و واگذارى كامل است و نه اجبار و سلب اختيار.

فلاسفه مادّى و متافيزيك از ديرباز درباره مسئله «جبر و اختيار» سخن ها گفته اند. با اين وجود هيچ گاه فطرت آدمى، آزادى اراده او را نفى نكرده است. وجود دادگاهها، زندانها، بازپرسى ها و ... در سراسر قرون و اعصار، دليل بر اين است كه اصل آزادى اراده، مورد پذيرش عموم مردم بوده و هست. جبریها تنها به هنگام بحث و در محیط دانشگاه و مباحث فلسفى، جبرى بوده اند، امّا همین که قدم به متن زندگى مى گذارند فوراً اختیارى مى شوند.