سامرا 26 مطلب

پیشینه و تاریخ اجتهاد و استنباط فقهی نزد علمای شیعه

پیشینه و سیر تاریخی اجتهاد و استنباط فقهی در تاریخ شیعه چگونه بوده است؟

تاریخ اجتهاد فقهی در مذهب شیعه دوره های مختلفی را چون دیگر دانش ها پیموده است:
1. عصر رسول خدا: عصر مشترک همه مسلمانان بوده كه همگى احكام خويش را بدون واسطه از آن حضرت مى گرفتند.
2. عصر حضور امامان اهل بیت(ع): تلاش های ائمه اطهار(ع) برای تبیین احکام و حل مشکلات امت اسلامی نمودهای متفاوتی داشت که یکی از آنها پرورش فقهایی از میان اصحاب خود بوده است.
3. عصر شكل ‏بندى و تبويب فقه‏: با شروع دوران غیبت کبری فقیهان جامع الشرایط مسئولیت افتا و پاسخ‏ گویى را به عهده گرفتند. در این مرحله، کار کسانی که باید آنان را‌ محدّث‌-فقیه نامید، تنظیم نصوص در قالب عبارات فقهی بدون ذکر سند بود.
4. عصر تحوّل در عرصه فقاهت و اجتهاد: اين دوره از عصر شيخ طوسى و با نوشتن كتاب «مبسوط» آغاز شد. در این دوره مسائل جدید با استفاده از قواعدو اصول کلی و تفریع فروع نگاشته شد.
5. عصر ركود و تقليد: اين دوره از نيمه قرن پنجم آغاز و تا پايان قرن ششم ادامه مى يابد. به سبب عظمت علمى شيخ طوسى تا سالها فقيه مستقلى كه بتواند بر خلاف نظرات شيخ فتوا دهد يافت نشد.
6. عصر تجديد حيات فقه: در اواخر قرن ششم راه نقد افكار شیخ طوسی گشوده شد. پرچمدار نهضت نقد آرای شیخ طوسی، محمّد بن ادريس حلّى بود. از دیگر علمای بزرگ این دوره «محقّق حلّى» نویسنده کتاب «شرایع الإسلام» است.
7. عصر اخبارى گرى‏: در اوایل قرن یازدهم هجری قمری، حدیث گرایی با فعالیت های شخصی به نام محمد امین استرآبادی مجددا ظهور کرد. اخباری ها فقط اخبار و احادیث را در استباط احکام شرعی موجّه دانستند و اعلام کردند که «قرآن» و «اجماع» و «عقل» را به عنوان راه های استنباط احکام به رسمیت نمی شناسند.
8. عصر تجديد حيات اجتهاد: اين دوره، از اواخر قرن دوازدهم آغاز شد و اخباری گری را به طور کلی از جریان مسلط حوزه های علمیه به زیرکشید. در اواخر سلطه اخباريون علّامه وحيد بهبهانى در برابر تفكّر اخبارى گرى برخاست و مبانى اخباريون را نقد كرد و به تقويت مبانى مجتهدان اصولى پرداخت.
9. عصر نوآورى هاى فقهى‏: اين دوره، از نيمه قرن سيزدهم آغاز شد. پيشواى این نوآوری ها در فقه و اصول، شيخ مرتضى انصارى بود. آخوند خراسانی یکی از برجسته ترین شاگرادن شیخ انصاری بود که خود نيز داراى نوآورى هايى در «اصول فقه» است.

شیعه و تناقض ميان پنهان کاری درباره مهدی موعود و عقیده به ضرورت شناخت امام زمان!

شيعه می گوید پدر امام زمان دستور داد كه خبر امام مهدى(ع) را پنهان کرده و به جز افراد مورد اعتماد نگويند؛ در حال حاضر نیز امام زمان آنها در پس پرده غیبت است. از طرفى مى گويند: اگر كسى امام زمان خود را نشناسد، بر مرگ جاهلیت(کفر) مرده است. این تناقض چگونه حل می شود؟!

منظور از شناخت امام، لزوما رؤیت با چشم و اطلاع از مکان دقیق ایشان نیست، بلکه مراد شناخت خصوصيات امام و مشخص ساختن آنها در یک فرد است. آن گاه به دنبال ايشان رفته و آن حضرت را رهبر خود قرار دهيم. ما امروزه و از پس قرن ها و با استمداد از منابع تاریخی و آموزه های دینی، رسول خدا(ص) و اوصاف ایشان را می شناسیم و با سیر حیات، چگونگی مبعوث شدن، مراحل دعوت و سخنان و احکام و دستورهای ایشان آشناییم و بر اساس همین شناخت و با استدلال های عقلی به رسالت و حقانیت شان ایمان آورده ایم. ما معتقدیم که ائمه اهل بیت(ع) را نیز از همین راه می توانیم بشناسیم. وقتی از منابع تاریخی و احادیث رسول اکرم(ص) به جزئیاتی راجع به شناخت امام زمان(عج) برمی خوریم و مثلا می بینیم که می فرماید که: «مهدی از فرزندان من است اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است، از نظر اخلاق و رفتار شبیه ترین مردم به من است»، با توجه به این شواهد می توانیم به وجود چنین امامی با چنین اوصافی علم و ایمان پیدا کنیم.

رحلت یا شهادت امام حسن عسکری(ع)؟

گزارشات تاريخی دليل و نحوه رحلت امام حسن عسکری(ع) را چگونه منعکس نموده است؟

در این باره که آیا امام حسن عسكری(ع) به مرگ طبیعی بدرود حیات گفته و یا به شهادت رسیده؟ اختلاف نظر وجود دارد. برخی از علمای شیعه با استناد به این سخن امام صادق(ع) که فرمود: «مَا مِنَّا اِلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ»؛ حتی درباره امامانی که روایتی درباره شهادتشان در دست نیست، بر این باورند که خلفای جور، آنان را به شهادت رسانده اند. سوابق بازداشت امام حسن(ع)، وجود خطر از طرف حكومت، رحلت در سنین جوانی و این که حضرت یک شخصیت مخالف سیاسی به حساب می آمد، همگی می تواند مؤید شهادت ايشان باشد.

ثمره محبت و ارادت به ائمه اطهار(ع)

محبت و ارادت به ائمه اطهار(عليهم السلام) چه ثمره ای برای «يوسف ابن يعقوب» داشت؟

«يوسف‌ بن يعقوب» نويسنده‌ ثروتمندی بود؛ شخصى از او پيش متوكّل سخن ‌چينى كرد؛ متوكل او را طلبيد تا مجازاتش كند. وی نزديك سامرا نيت كرد كه اگر آسيبی به او نرسد صد اشرفی به ابن الرضا(ع) بدهد. او راه خانه امام را بلد نبود، مركبش را آزاد گذاشت و مركب، او را به خانه امام رساند. امام هادی(ع) به او فرمود: اى يوسف آيا آن قدر دليل نديدى كه اسلام اختيار كنى؟ گفت به اندازه كفايت ديدم، فرمود: هيهات تو مسلمان نمى شوى؛ ولى فرزندت اسحاق مسلمان مى‌ شود و از شيعيان و دوستان ما می شود! هر كه به ما محبتى كند بهره‌ اش را مى بيند؛ چه مسلمان باشد و چه غير مسلمان.

دلیل ظاهر نشدن آثار بارداری در مادر امام زمان(عج)؟!

چرا ولادت امام زمان(عج) بصورت معمول نبوده و حتی آثار بارداری در مادر ایشان نمایان نبوده است؟!

خانه حضرت امام حسن عسکری(ع) همواره مورد تجسس جاسوسان حکومت عباسی بود و تمام ملاقاتها و رفت و آمدهای امام(ع) شدیدا تحت نظر قرار داشت؛ زیرا بنی عباس به واسطه روایاتی که از پیامبر(ص) و ائمه(ع) باقی مانده بود از ظهور شخصیتی که اساس حکومت ظالمانه شان را نفی کند ابا داشتند.
دامنه تجسس از منزل و کنیزان امام محدود به زمان حضور ایشان نبود و حتی بعداز وفات شان نیز حکومت برخی اوقات تا ماه ها و سالها آن زنان را زندانی می کرد تا از وضعیت بارداری و عدم بارداری شان اطمینان حاصل کند.

غوغای کتاب «فصل الخطاب» محدث نوری

پاسخ محدث نوری به واکنش های علمای شیعه علیه مدعای کتاب فصل الخطاب چه بود؟

پس از آنکه «محدث نورى» دريافت شخصيت‌هاى برجسته اماميه در مخالفت با رأى او اتفاق نظر دارند، خود را در يك تنهايى وحشتناك احساس كرد؛ لذا از ديدگاه خود درباره «تحريف قرآن» دست برداشت. او مدعى شد در كتاب فصل الخطاب تمام تلاش خود را به‌كار بسته است تا اثبات كند قرآنى كه فعلا در دسترس مسلمانان است از هنگام نخستين تا به امروز، دچار تحريف نشده است؛ هر چند بخشى از قرآنى كه بر پيامبر(ص) نازل شد، در اثر غفلت گردآورندگان دچار حذف و تغيير شده است. اين مطلبى است كه او در ضمن «الرسالة الجوابيه» آورده است و اين كتاب را متمم و مكمل فصل الخطاب دانسته و اعلام كرده هركس بدون مراجعه به آن، به فصل الخطاب اكتفا كند از او راضى نيست...!

امام حسن عسکری(ع) در منابع تاريخی؟

زندگی امام حسن عسکری(ع) در منابع تاريخی چگونه گزارش شده است؟

امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام شیعیان، در ربیع الثانی سال 232 چشم به جهان گشود و در سن 29 سالگی به شهادت رسیدند. بر طبق روایت شیخ «مفید»، دوران امامت حضرت عسکری(ع)، شش سال بوده است. در برخی از مصادر نام مادر آن حضرت «حدیث» یا «حدیثه» ذکر شده است. از القاب آن بزرگوار به «الصّامت»، «الهادی»، «الرّفیق»، «الزّکی» و «النّقی» می توان اشاره كرد. از سویی امام هادی(ع) و امام عسکری به لقب «عسکریین» معروف شده اند. گفتنی است که «عسکر» نام نامشهوری برای سامرا بوده است.

اقامت اجباری امام عسكری(ع) در «سامرا»

درباره اقامت اجباری امام حسن عسكری(عليه السلام) در «سامرا» و دلایل آن چه گزارشاتی به دست ما رسيده است؟

آوردن امام حسن عسكری(ع) به «سامرا»، به خاطر كنترل رفت و آمد شیعیان با امام و شناسایی شیعیان آن حضرت بود. زیرا به تصور عباسیان، ممکن بود امام(ع)، همانند سایر علویان، دست به قیام بزند، از این رو حضور حضرت در مرکز خلافت مانع چنین اقدامی می شد. از سویی اقامت طولانی ایشان در «سامرا» جز نوعی بازداشت از طرف خلیفه، قابل توجیه نیست. زیرا وجود شبکه منظم و متشکل شیعیان که از مدت ها قبل شکل گرفته بود، موجبات نگرانی و وحشت خليفه را فراهم می آورد. لذا باید به نحوی کنترل می شد.

موقعيت اجتماعی امام حسن عسکری(ع)

تاريخ در مورد موقعيت اجتماعی امام حسن عسکری(ع) چه گزارشاتی داده است؟

درباره موقعيت اجتماعی امام حسن عسكری(ع)، می توان به سخن «احمد بن عبیدالله بن خاقان» از دشمنان آل محمد و مردم «قم» توجه كرد كه گفته: «من کسی از علویان را چون حسن بن علی(ع) در سامرا ندیده و نشنیده بودم که چنین وقار و عظمتی داشته باشد و پیش سلطان و بنی هاشم محترم باشد و بر افراد مسن، امراء و وزراء و ... برتری داده شود. وقتي احترام بسيار ويژه پدرم را نسبت به او ديدم، نامش را پرسيدم. پدرم گفت: او ابن الرضا، امام رافضیان است. اگر روزی خلافت از بنی عباس خارج شود، در بين بنی هاشم، تنها او شایسته خلافت است».

امام حسن عسكری(ع) در زندان های متعدد

تاريخ درباره تعداد دفعاتی كه امام حسن عسكری(عليه السلام) به زندان افتادند چه گزارشاتی داده است؟

جلب امام عسکری(ع) به سامرا، خود به معنی زندانی کردن آن حضرت در آن شهر، به منظور کنترل امام(ع) و ارتباطش با شیعیان بود. در مواردی نيز نسبت به بازداشت حضرت، سختگیری بیشتری اعمال می شد؛ به ویژه هنگام پیدایش جریانات خاصی که نوعی تهدید بر ضد حاکمیت بود. از سویی روایات زیادی درباره بازداشت امام عسکری(ع) وجود دارد که البته از جهاتی با یکدیگر ناسازگارند و علت آن، افزون بر بازداشت های متعدد حضرت، اشتباه مردم در ذكر نام خلفاي عباسي نیز هست. به گفته «ابو هاشم جعفری»، امام(ع) در دوران مهتدی و معتمد عباسی زندانی شده اند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام عليٌّ(عليه السلام)

الإيثارُ زِينةُ الزُّهْدِ

ايثار، زيور پارسايى است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 22