«جدال» به معني هر گونه مشاجره لفظى است در حالی که «مراء» به معنی گفتگو در موضوعی است كه در آن شك و ترديد وجود دارد. انگيزه های این گفتگو ممکن است حقيقت طلبی و یا لجاجت باشد. البته باید گفت اين دو عنوان تفاوت چنداني با يک ديگر ندارند، هر چند نکوهش بیشتری در رابطه با «مراء» وجود دارد.
امام علی(ع) این خطبه را زمانی ایراد فرمودند که عثمان تصمیم گرفت عمار را تبعید نماید. طایفه بنی مخزوم هم پیمان عمار، از امام خواستند مانع تبعیدش شود. حضرت به عثمان فرمود: تبعید سبب بدنامى بيشتر تو مى شود. به عمار نیز فرمود: در خانه خود بمان. این سخن عثمان را خشمگین نمود. زید بن ثابت با مغیره بن اخنس برای خیرخواهی نزد امام آمدند. امام فرمود: «اگر گامى بر خلاف حق بردارد متعرض او می شوم». در اين هنگام مغيره گفت: در مفابل تو خواهيم ایستاد؛ اين جا بود که حضرت این خطبه را خطاب به مغيره بيان فرمود.
بين علمای يهود و مسيحيان در محضر پيامبر(ص) مشاجره و نزاع در گرفت و آنها آئين و انبياء و کتاب هاي آسماني يکديگر را بي پايه و اساس شمردند. در اين هنگام آيه فوق نازل و هر دو دسته را به خاطر گفتار نادرستشان ملامت نمود.
از آیاتى که در سوره «صافات» درباره حضرت یونس(ع) آمده، و به ضمیمه روایات، استفاده مى شود: براى حل مشکل و یا در هنگام مشاجره و نزاع، و هنگامى که کار به بن بست کامل مى رسد، و هیچ راهى براى پایان دادن به نزاع دیده نمى شود، مى توان از قرعه استمداد جست. از این رو پیشوایان اسلام سبب شده که «قاعده قرعه» به عنوان یکى از «قواعد فقهى» در کتب اسلامى شناخته شود و از آن بحث گردد. اما قرعه مشروط به وجود بن بست کامل است، بنابراین، هر گاه طریق دیگرى براى حل مشکل پیدا شود، از قرعه نمى توان استفاده کرد.
قال رسول الله(صلى الله عليه وآله):
مَنْ حجَّ أوِ اعْتَمَرَ فَلَمْ يَرْفَثْ وَلَمْ يَفسُقْ يَرْجِع کَهَيئَةِ يَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.
کسى که حج يا عمره انجام دهد و در آن گناه و فسقى مرتکب نگردد، برمى گردد، همانند روزى که از مادر متولد شده است.
سنن دارقطنى: 2 / 284