اولا: خدا ابلیس را از ابتدا شيطان نيافريد، ابلیس سالها همنشین ملائک مقرب و بر فطرت پاك بود، امّا با اختیار داده شده، بنای طغیان و سركشى را گذاشت و لقب شیطان گرفت. بنابراین خلقت اولیّه او پلید نبوده تا منافی عدالت باشد.
ثانیا: از منظر سازمان آفرينش، وجود شيطان براى افراد با ايمان و آنها كه مى خواهند راه حق را بپويند زيانبخش نيست، بلكه وسيله پيشرفت و تكامل آنها است؛ چرا که پيشرفت و تكامل، همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد. بنابرین وجود شیطان برای حق پویان، رمز تكامل است و سدّ هدایت نیست، زیرا شيطان جز وسوسه کاری نمی کند.
ثالثا: خداوند در برابر وسوسه های اغواگرانه شیطان، ابزار هدایت، اراده و قدرت انتخاب را نیز در اختیار انسان قرار داده است. انسان گناهکار با اختیار از وسوسه شیطان پیروی می کند، لذا مستحقّ مجازات می گردد.

امام علی(ع) درباره هوای نفس و امور حرام به فرماندارش مى فرمايد: «زمام هوا و هوس خود را در دست گير و نسبت به آنچه بر تو حلال نيست بخيل باش؛ زيرا بُخل به خويشتن، راه انصاف را در آنچه محبوب و مكروه است به تو نشان مى دهد». مالكيّت هواى نفس كه امام(ع) بر آن تأكيد فرموده، آن است كه به هنگام هيجان شهوات، انسان بتواند خود را كنترل كند و به عكس اگر هواى نفس، مالك فكر و عقل و نيروى انسان شود او را به هر پرتگاهى مى كشاند.

امام علی(ع) با اشاره به عبادات بی روح می فرماید: «چه بسيار روزه دارانى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نمى برند»، در واقع این سخن امام برگرفته از قرآن است که می فرماید: «پيوسته عمل كرده و خسته شده اند»، زیرا نه معرفت كافى براى عمل داشتند نه شرايط آن را رعايت كردند، در واقع عبادات، ظاهرى دارد و باطنى، ظاهر عبادت افعالى ظاهری است، اما باطن آن فلسفه تربيتى آن است. مثلاً در نماز اگر حضور قلب نباشد، اذكار و افعال نتايجی چون تربيت روح و نهى از فحشا را ندارد.

امام علي(ع) با هشدار نسبت به احاطه مرگ بر انسان مى فرمايد: «از خدايى بترسيد كه اگر سخنى بگوييد مى شنود و اگر چيزى را در دل پنهان داريد مى داند و بر مرگ پيشى گيريد كه اگر از آن فرار كنيد به شما دست مى يابد، ... و اگر فراموشش كنيد شما را فراموش نخواهد كرد»، این گفتار امام(ع) برگرفته از قرآن است که می فرماید: «بگو مرگى كه از آن فرار مى كنيد سرانجام با شما ملاقات خواهد كرد». در واقع مشكل انسان از زمانی شروع مى شود كه حضور و نظارت خدا را در اعمال و گفتارش فراموش كند و از یاد مرگ غافل شود.

امام علی(ع) درباره «موعظه بدون عمل» می فرماید: «از كسانى مباش كه بسیار موعظه مى كنند، اما خود اندرز نمى پذيرند». اين وصف عالمان بى عمل و مدعيان بى تعهد و رياكاران فاقد اخلاص است كه در قرآن مجيد سبب خشم شديد خداوند قرار گرفته اند. هم چنین حضرت(ع) در ادامه می فرماید: «از كسانى مباش كه ديگران را هدايت و خود را گمراه مى سازند»، در واقع آنان اسباب نجات ديگران را فراهم کرده، اما خودشان از آن بهره نمى گيرند.

امام علی(ع) درباره ریشه اصلی فتنه ها می فرمايد: «آغاز پيدايش فتنه ها، پيروى از هواها و هوسها و بدعتهاي مخالف كتاب خداست؛ که گروهى چشم و گوش بسته و نادان، يا هواپرست آگاه، به پيروى از فتنه گران بر مى‏ خيزند و از هوس‏ ها و بدعتهاى آنان حمايت مى‏ كنند. [فتنه گران، براى رسيدن به مقاصد خود حق و باطل را به هم مى‏ آميزند. و] اگر باطل از آميختن با حق جدا مى‏ گرديد [ديگر] بر طالبان حق پوشيده نمى‏ ماند؛ در اين حالت شيطان بر پيروان خود مسلّط مى‏ شود و تنها آنان كه مشمول رحمت خدا بوده‏ اند نجات مى‏ يابند».

امام علی(ع) در خطبه ای پرده از اسرار طلحه و زبیر برداشته و می فرماید: «هر يك از آن دو اميدوار است كه حكومت به دست او بيفتد و آن را به سوى خود بكشد، نه به سوى رفيقش، آنها، نه به رشته اى از رشته هاى محكم الهى چنگ زده و نه به وسيله اى به او نزديك شده اند؛ بلكه هر يك، بارِ كينه رفيقش را بر دوش مى كشد. به خدا سوگند! اگر اين دو به آنچه مى خواهند برسند و حكومت را در دست گيرند اين يكى، جان ديگرى را مى گيرد و آن ديگر مى خواهد اين را از ميان بردارد».

درباره این شبهه بايد گفت: فقهاى اسلام همه در اين عقيده اتّفاق نظر دارند كه ازدواج براى كسانى كه به آن ميل و علاقه دارند مستحبّ است؛ امّا در مورد كسانى كه ميل و علاقه قابل ملاحظه‌اى به ازدواج ندارند نيز مشهور استحباب آن است و فقط قول ضعيفى قائل به استحباب ترك است كه استناد به آيه 39 آل عمران كرده‌اند؛ ولى دلالت آيه بر اين معنى روشن نيست؛ زيرا كلمه «حصور» از مادّه «حصر» به معنى حبس گرفته شده و دلالتى بر ممدوح بودن امتناع از نكاح ندارد.

کم کردن اعتبار دین مسیح بواسطه عملکرد سوء اربابان کلیسا در دوران حاکمیت و آمیختگی دیدگاه های رهبران کلیسا با هواهای نفسانی عامل طرح این نظریه شد و بازتاب نظریه سیاسی لیبرالیسم در پلورالیسم به سبب شخصی شدن دین، اسباب شکوفایی پلورالیسم دینی را فراهم ساخت. از سویی ارتباط مردم جهان با یکدیگر و تفاهم ادیان، مبارزه با الحاد و بی دینی، افول معنویت در غرب و جلوگیری از خونریزی بین ادیان، و... از عوامل دیگر شکل گیری پلورالیسم دینی می باشد.

امام علی(ع) در حکمت 135 نهج البلاغه، به بیان آثار «توبه» پرداخته و می فرماید: «كسى كه توفيق توبه پيدا كند از قبول آن محروم نمى گردد». آری انسان همواره در معرض وسوسه شیطان است و خداوند نیز با گشودن درهاى توبه و وعده قبولی آن، انسان را به رحمت خود امیدوار می سازد تا از مسير حق منحرف نشود. هم چنین خداوند می فرماید: «پذيرش توبه تنها براى كسانى است كه كار بد را از روى جهالت انجام مى دهند و سپس توبه مى كنند».