امام علی(ع) در نامه 47 نهج البلاغه، زمانی که در بستر شهادت است، به تقوا و ترك دلبستگی به دنيا وصيت كرده و می فرماید: «من شما را به تقوا و پرهيزكارى توصيه مى كنم و سفارش مى كنم در پى زرق و برق دنيا نباشيد، هرچند دنيا به سراغ شما بيايد و بر آنچه از دنيا از دست مى دهيد تأسف نخوريد و زندگى دنيا جز متاع و سرمايه فريب نيست». به يقين دنبال اين بخش از دنيا رفتن انسان را از خدا و آخرت دور ساخته و آلوده انواع گناهان مى كند.

رفتن چهل بار به «مسجد مقدس جمكران» دلیل خاصى ندارد؛ اما از سه طريق مى توان مشروعيت آن را به اثبات رسانيد: 1- روش علما و صلحا مداومت بر چهل بار رفتن به مسجد جمكران است. 2- در روايات بسيارى آمده است که هر كس چهل روز خود را براى خدا خالص كند چشمه هاى حكمت از قلبش بر زبانش جارى مى گردد. 3- از مجموعه روايات استفاده مى شود كه عدد چهل در شكوفايى قابليت هاى مادى و معنوى تاثير بسزايى دارد. لذا مى توانيم عدد چهل و چله گيرى را در تمام كارهاى خير تعميم دهيم.

نخستين گامى كه علماى بزرگ اخلاق بعد از توبه ذكر كرده اند، «مشارطه» است، و منظور از آن شرط كردن با نفس خويش است با تذكّرات و ياد آورى هايى كه همه روز تكرار شود، از آيات و روایات این مطلب استفاده مى شود کما اینکه در آيه 23 سوره احزاب مى خوانيم: «در ميان مؤمنان مردانى هستند كه بر سر عهدى كه با خدا بسته اند صادقانه ايستاده اند، بعضى پيمان خود را به آخر بردند و بعضى ديگر در انتظارند و هرگز تبديل و تغييرى در عهد و پيمان خود ندادند!».

«مراقبه» مراقبت از خويشتن است به این صورت که انسان بعد از عهد و پيمان با خويش براى طاعت فرمان الهى و پرهيز از گناه بايد مراقب پاكى خويش باشد، چرا كه اگر غفلت كند، ممكن است تمام شرط و پيمانها به هم بريزد.

هر كاری هنگامى به ثمر مى رسد كه انسان با اراده قوى و خلل ناپذير و عزمى راسخ وارد آن شود؛ در طريق تهذيب اخلاق و سير سلوك الى اللّه نيز اراده و نيّت قاطع لازم است. قـرآن در سوره آل عمران، آيه 159، خطاب به پيامبر اسلام(ص) مى گويد: «هنگامى كه تصميم گرفتى؛ توكّل بر خدا كن!». در حديثی از امام صادق(ع) مى خوانيم: «هنگامى كه نيّت محكم و قوى باشد، بدن ضعيف و ناتوان نخواهد شد». همچنین از على(ع) نقل شده است: «عطاياى الهى به اندازه نيّت انسان است».

در هر زمان و در ميان هر قوم و ملّتى، از مفاهيم صحيح و سازنده سوء استفاده هائى شده است و مسأله رهبرى اخلاقى و لزوم استفاده از اساتيد عمومى و خصوصى براى بهتر پيمودن راه تهذيب نفس و سير و سلوك الى اللّه نيز از اين قاعده كلّى مستثنا نبوده است. گروهى از صوفيّه خود را به عنوان «مرشد»، «شيخ»، «پير طريقت» و «قطب» عنوان كرده و افراد را به پيروى بى قيد و شرط از خود دعوت مى كنند، و حتی گفته اند اگر از پير طريقت كارهايى بر خلاف شرع دیدی خرده نگير، چرا كه این کار با روح تسليم در برابر او مخالفت دارد!.

مرحوم حاج ميرزا جواد آقا ملکی تبريزى در رساله «لقاء اللّه» براى پيمودن اين راه طولانى برنامه اى را پيشنهاد مى كند:
1 ـ تصميم و نيّت براى پيمودن اين راه است. 2 ـ توبه صحيح از گذشته. 3 ـ برگرفتن توشه راه است. 4 ـ بهره گيرى از تازيانه سلوك. 5 ـ در آستانه تحوّل. 6 ـ در آستانه سر منزل مقصود.

ایشان در رساله «لقاءاللّه» براى رسيدن به اين سرمنزل بزرگ طىّ پنج مرحله را پيشنهاد مى كند: مرحله اوّل: تكميل و تقويت اعتقادات. مرحله دوم: توبه و بازگشت به اعمال صالح. مرحله سوم: مهيّا و آماده شدن براى پاكسازى نفس. مرحله چهارم: محو انانيّت. مرحله پنجم: سالك به صورت يك انسان ملكوتى در آمده و داخل در جبروت مى شود.

از آنچه علماى سير و سلوك گفته اند اصول مشترك زير استفاده مى شود: 1ـ هدف اصلى لقاءاللّه و شهود ذات پاك پروردگار است. 2ـ براى رسيدن به اين مقصد، نخستين گام توبه از همه گناهان است. 3ـ در اين راه نبايد آداب چهارگانه مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه را فراموش کرد. 4ـ مبارزه با هواى نفس. 5ـ توجّه به أذكار و أوراد. 6ـ توجّه قلبى به حقيقت توحيد ذات و صفات و افعال خداوند. 7ـ شكستن بُت انانيّت. 8ـ استفاده از استاد و مُربّى.

بسيارى از علماى سير و سلوك عقيده دارند كه رهروان راه كمال بايد زير نظر استادى كار كنند و براى لزوم انتخاب استاد به آيه «فَاسْئَلُوا اَهْلَ الذِّكْرِ»؛ (از آگاهان بپرسيد) و داستان موسى وخضر، و همچنین به لقمان و فرزندش استدلال كرده اند ولى در مباحث اخلاقى هميشه استاد خصوصى لازم نیست. هرچند وسيله خوبى براى نيل به كمال و طىّ طريق در كوتاهترين مدّت مى باشد.