Zaman baxımından günahla cəza arasında heç bir mütənasiblik yoxdur. Əksinə, onlar keyfiyyət baxımından uyğun olmalıdır. Yəni, müddətinə görə cəza növü günahın kəmiyyəti ilə deyil, keyfiyyəti ilə ölçülür. Məsələn, bir şəxs bir göz qırpımında bir insanı qətlə yetirə bilər. Belə bir şəxs bəzi ölkələrin qanunvericiliyinə görə ömürlük həbsə məhkumdur. Bu hadisədə günahın baş vermə müddətinin, yəni kəmiyyətinin bir neçə saniyəlik olduğunu görürük. Halbuki, onun cəzası bəzən 80 il həbslə yekunlaşa bilər.
 

Bəzi təfsir alimlərinin nəzərinə əsasən, zəqqum Təhamə ərazisində bitən xırda yarpaqlı, acı və pis qoxulu bir bitkinin adıdır və müşriklər bu bitkini tanıyırdılar. Quran ayəsində deyilir ki, “O elə bir ağacdır ki, Cəhənnəmin lap dibindən baş qaldırar.”
 

Bəzi təfsirçilərə görə böyük atəş dedikdə cəhənnəmin ən aşağı mərtəbəsi, “əsfəlus-safilin” nəzərdə tutulur. Ora ən bədbəxt və ən inadkar insanların məkanıdır. Onların cəzaları ən ağır və ən dəhşətli əzab olmalıdır.

 

Ayələrə görə Allah əhdləşmələrini pozan şəxslərlə Qiyamət günü danışmayacaq, onlar lütf nəzəri ilə baxmayacaq, onları günahdan paklamayacaqdır. Çünki digər ayələrdən məlum olur ki, o biri dünyada ən böyük ilahi nemətlərdən biri də Allahın inanclı insanlarla lütfkarlıqla söhbət etməsidir.

Zərinin həqiqəti barədə təfsir alimləri arasında müxtəlif fikirlər var. Bəzilərinə görə “zəri” yerə yapışan tikan növüdür. Lüğətçi Xəlil “zəri” barədə yazır: “Zəri dəniz dibində yetişən yaşıl və pis qoxulu yosundur.” Hədisdə isə deyilir: “Zəri cəhənnəm atəşində kol kimi bir şeydir.”

Quran ayəsinə görə onlar ilk öncə canlarını almağa gələn mələklərin “haradadır Allahın yerinə pərəstiş etdikləriniz?” deyə suallarına tuş gələcəklər. İlk baxışda ayə mələklərlə kafirlərin sual-cavabından xəbər verir. Amma həqiqətdə bu onlar üçün mənəvi bir cəzadır.
 

Allah-Taala Quran ayələrində kafirlər üçün nəzərdə tutulan dörd cür əzabdan söz açır. İlk olaraq onların geyimindən başlayaraq buyurur:
“Beləliklə küfr edənlər üçün atəşdən paltar biçilmişdir.”
Cümlə bəlkə də, alov dillərinin paltar kimi onların əyninə biçilib, tikilməsini bəyan etmək istəyir.

Allah-Taala Qurani-Kərimdə buyurur: “Alovun boğucu tüstüdən ibarət üç qolu olan kölgəyə tərəf gedin.”
Bir qolu baş üzərindən, bir qolu sağdan, bir qolu soldan. Bir sözlə hər tərəfdən ölümcül, qatı tüstü onları əhatə edir.
“Amma ürəklərə sakitlik gətirməyən bu kölgə cəhənnəm əhlini alovdan qorumaz. Onun özü oddan yaranmışdır.”
 

Qurani-kərimdə belə bir cümlə var:
“Üzü üstə düşüb Cəhənnəmə tərəf məhşərə gələnlər ən pis yerdədirlər və onlar ən azğın insanlardır.” Bir qrup təfsirçilər bu qənaətə gəlmişlər ki, əzab mələkləri onları üzü üstə yerə yıxıldıqları halda sürüyə-sürüyə cəhənnəmə sarı apararlar.

Quran “Zəqqum” ağacının xüsusiyyətlərindən söz açaraq buyurur: “Həqiqətən, Biz onu zalımlar üçün bir əzab vasitəsi etdik… Həqiqətən, onlar o qədər ondan yeyərlər ki, qarınlarını onunla doldurarlar. Sonra onlar üçün onun (həmin yeməyin) üstündən qaynar su ilə qarışmış çirkli içki vardır.”