اشاعره با مشاهده آفات و حوادث ناگوار و عجز از تفسير آنها عدالت خداوند را انكار كرده اند در حالی كه همه اينها فلسفه ای دارند و اینکه ما این موارد را بى عدالتى يا تبعيض مى پنداريم نتيجه محدوديت آگاهى ماست. اگر اين حوادث را در كنار مجموعه نظامات جهان قرار دهيم و قضاوت همه جانبه اى داشته باشيم، اجمالا به اين نتيجه مى رسيم كه اين امور داراى اسرارى است، هرچند ما از آن بى خبريم. ممكن است با گذشت زمان و پيشرفت علم، بخشى از اين اسرار فاش شود و بخش ديگر مستور بماند؛ لکن در تمام اين امور، سرّی نهفته است

«خالق» از ماده «خلق» به معنى اندازه گيرى مستقيم است. بعضى از ارباب لغت براى آن، دو ريشه قائل شده اند كه بعيد نيست كه به همان معنی اندازه گيرى برگردد. خلقت در مورد خدا با آنچه در مورد بندگان به كار مي رود و تعبير «احسن الخالقين» نيز ناظر به آن است، بسيار متفاوت است. خلقت به معنى حقيقى كلمه، تنها در مورد خدا صادق است. وصف خالقيت يا خلاّقيت، گسترده ترين صفات فعل است كه تمام هستى را در بر مى گيرد. خالقيّت او، بزرگترين نشانه هستى خداست؛ چرا كه هرجا قدم گذاريم نمونه هایی از خلقت او را مى بينيم.

هر انسانی بر مبنی فطرت، خود و جهان هستی را نیازمند خالقی نیرومند و جاودانه می بیند. ندای فطرت، ندایی پاک و سرشار از مهر و محبت است که با استحکام و منطق، فرمان اعتقاد به خدا را صادر می کند. البته شدّت و ضعف تأثیر فطرت، بستگی به شرایط محیط، تربیت و تبلیغات دارد. به عنوان مثال؛ اشخاص در هنگام قدرت هیچ توجهی به خدا ندارند اما در تنگنای شکست و ناتوانی با رغبت به این مبدء مقدس توجه می کنند.

با مطالعه جهان هستى در می یابیم که همه موجودات تحت یک برنامه و نظم اساسى قرار دارند. دانشمندان علوم طبیعى، به عنوان کاشف این اسرار، باید پیش از همه، به آن مبدأ قدرت، ایمان بیاورند، زیرا آنان مطالعه کنندگان و حل کنندگان مجهولات جهان هستى هستند، اما برخی از آنان همانند ساحل نشینانی که آب دریا را نشناخته اند، به خدا ایمان ندارند. در این میان بسیارى از دانشمندان علوم طبیعى، با کمال صراحت، اعتقاد خود را به خدا اعلام نموده اند، همانند: هرشل، دونالد هانرى پورتر، پاسکال و... .

اگر در نظام ارتزاق موجودات مختلف دقت و انديشه شود، نكات جالب و شگفت انگيزى از قدرت خداوندى بر ما روشن مى گردد؛ مثلا هرگز مواد غذایی جهان تمام شدنی نیست؛ یا طریق استفاده از روزی در بین موجودات مختلف است؛ یا بعضى مواد غذايى و رطوبت را از زمين مى گيرند، بعضى ها از آب، بعضى از هوا، و بعضى از طريق وابستگى به گیاهان وحیوانات ديگر و ...

مسئله نظم و قانون در پهنه آفرينش يكى از اساسى ترين مسائل اين عالم محسوب مى شود. مشاهده وضع عمومى جهان، ما را به اين فكر مى اندازد كه بشريت نيز خواه ناخواه بايد در برابر نظام عالم هستى سر فرود آورد و قوانين منظم و عادلانه اى را بپذيرد و به مسير اصلى باز گردد و همرنگ اين نظام شود؟!

اين معنا كه براى شناخت ذات پاك خدا، راهى نزديكتر و دقيق تر از مطالعه موجودات جهان هستى وجود دارد و آن مطالعه در ذات پاك خداوند است، و از خود خدا بايد به خدا رسيد، در روايات اسلامى و ادعيّه معصومين(ع) به صورت گسترده اى مطرح است، و اين معنا، عصاره برهان صدّيقين است در دعای معروف صباح می خوانیم: «اى كسى كه ذاتت گواه ذات تو است، و از شباهت با مخلوقاتت پاك و منزّهى». هم چنین در دعای معروف ابوحمزه ثمالی می خوانیم: «تو را با تو شناختم، و تو مرا به سوى خويش هدايت كردى!».