مباحث فقه اسلامی در سه بخش «عبادات»، «معاملات» و «سياسات» خلاصه شده است. در بخش سياسات ابواب مهمی مثل جهاد،‌ امر به معروف و نهی از منكر، قضا و شهادات و .... وجود دارند كه بدون تشكيل حكومت قابل پياده شدن نيست. مسائل مربوط به انفال، خمس، زكات و اراضى خراجيه نيز به روشنى بخشى از حكومت را ترسيم مى كند. بنابراين فقه اسلامی آن چنان با مسائل سياسى و حكومتى آميخته شده كه اجراى كامل آن، بدون تشكيل حكومت ممكن نيست. اينها همه شواهد روشنى است بر اينكه اسلام از حكومت و سياست جدا نمى باشد.

برخی لزوم اذن پدر در ازدواج دختر را مانع استقلال و آزادی زن می دانند. در پاسخ به این شبهه باید گفت: اولا این مساله نزد فقها اختلافی است. ثانیا کسانی که اذن پدر را در نکاح دختر شرط می دانند، در صورت نکاح، آن را باطل نمی دانند. ضمن اینکه اگر اسلام دختر را قاصر می دانست، به دختر بالغ رشید استقلال اقتصادی نمی داد و معاملات او را صحیح نمی دانست. آری اذن پدر موضوعی روان شناسانه است؛ زیرا مرد بنده شهوت و زن اسیر محبت است، و دختران دم بخت زمزمه های محبت مردان را زود باور می کنند و به دام می افتند.

حیله های شرعی مختص به باب ربا نبوده و در سایر ابواب فقه نیز جاری است. در کتاب های فقهی شیعه و اهل سنت، در ابواب مختلفِ فقه، بحث از حیله های شرعی مطرح می باشد. به عنوان نمونه در بحث عبادات، خمس، زکات، باب نکاح و ... این حیله های شرعی مورد بحث و نظر قرار گرفته است.

در بين زرگران نوعي اجاره طلا به صورت غیر شرعی مرسوم است؛ بدين شكل كه يك طرف، یک کیلو طلا را به مدّت معینی اجاره مى دهد و ماهيانه مبلغی دریافت می کند و در پايان زمان اجاره، طلا را پس مى گيرد. اين اجاره باطل است؛ چون در اجاره شرط است كه عين موردِ اجاره باقى بماند و از منافع آن استفاده شود؛ در حالى كه در اينجا عين مورد اجاره از بين مى رود و در آخر سال يك كيلو طلاى ديگر به موجر داده مى شود.

طرفداران نظريّه جواز حيله هاي ربا كه نظريّه مشهور در این باب است، عمدتاً دو دلیل ارائه کرده اند: 1. تمسک به قواعد، عمومات و اطلاقات ادله معاملات. 2. روایات خاصّه که شامل 8 روایت از کتاب وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل می باشد.

روایاتی به دست ما رسیده است كه راه چاره را برای فرار از ربای معاملاتی دو معامله جداگانه بيان مى كند. يعنى اگر كسى مثلاً مى خواهد مقدارى طلاى نامرغوب را با مقدارى طلاى خوب معامله كند، ابتدا طلاهاى خود را بفروشد، سپس با پول آن، طلاى مورد نظر را خريدارى كند. اين كار ممكن است به صورت دو معامله نقد، يا به شكل يك معامله نقد و يك معامله نسيه باشد، كه هر دو شكل آن در روايات اين گروه آمده است و در مجموع، از لحاظ سندی و دلالتی مطلوب و قابل عمل است.

اقطاب از نظر صوفيه اختيارات فوق العاده وسيعى دارند تا آنجا كه «منصور على شاه» كه خود از اقطاب صوفيه بوده مى نويسد: «حدود ادعاى قطب ده ماده است: 1- من داراى همان باطن ولايت هستم كه خاتم الانبياء(ص) داشت! 2- من از قيود طبع و نفس آزادم! 3- من در عقايد خودم آزادم! 4- من هميشه حاضر و ناظر احوال قلبى مريدم! 5- من تقسيم كننده بهشت و دوزخم! و ...».

درست است كه معاملات در فعاليت‌هاي هرمي قابل فسخ است؛ اما گارانتى اجناس در خارج از ايران و در مكان‌هاى غير قابل دسترسى مثل كشور سومالى است و لابد گارانتى مشتريان سوماليايى هم در كشور غير قابل دسترس ديگرى است! و لهذا مال باخته‌‌هاى داخل كشور به هيچ عنوان نمي‌توانند به پول از دست رفته خود برسند.

روايات، اهميت فراواني به «كتاب و قلم» داده اند؛ ازجمله این که: كتابت، راه به زنجير كشيدن علم است و اگر علوم را قبل از مرگ دانشمندان ننويسند از بين مى رود. با مرگ عالِم، كتاب هايش به ارث فرزندان ميرسد. يكي از سه صدايي كه حجاب ها را پاره ‌كرده و به خدا مي رسد صداي گردش قلم علماست. با كتابت، اخبار گذشتگان براى موجودين، و اخبار موجودين براى آيندگان مي ماند، قراردادها و معاملات و حساب هاي ميان انسان و ديگران، باقي مي ماند، و اگر كتابت نبود، علوم از بين مى رفت و آداب و رسوم و سنّت‌ها ضايع مى شد.

حيله‌ها و چاره‌هاى شرعى، هرچند در بحث «ربا» به صورت گسترده تر مطرح شده، ولى اختصاص به ربا ندارد؛ بلکه در ابواب طهارت، طلاق، نكاح، شفعه، بيع، اجاره، قضا، و حتّى در ابواب عبادات نيز مطرح است. بدين جهت فقهاى ما در ابواب مختلف كتابهاى فقهى به مناسبت بدان پرداخته اند. در بین فقهای شیعه كتاب مستقلّى در اين زمينه یافت نشد، امّا در بين اهل سنّت كتابهاى مستقلّى نوشته شده،كه اين مطلب نشانگر اهميّت بيشتر اين بحث در نزد آنهاست.