معجزه با نبوغ نوابغ تفاوت های اساسی و جوهری دارد. نابغه کسی است که زودتر از دیگران مراتب «کسب» علم و دانش را طی می کند اما پیامبران علم و دانش خود را از دیگران کسب نمی کنند و معجزات آنها از عهده هیچ انسانی، حتی بهترین نوابغ، بر نمی آید. خارج بودن از قدرت انسانها و اختصاص داشتن به پیامبران، عدم احتمال خطا، عدم قابلیت تعلیم و تعلم، گواه صدق رسالت و نبوت بودن، مغلوب نشدن و فرياد تحدي از جمله ویژگی های اختصاصی معجزه است.

براي افراد زيادى رفعت و مقام ابوعلي معري در ادب از روشن ترين واضحات گرديده و ديوان او به تنهايى بهترين شاهد بر نبوغ وى است.

معجزه هیچ شباهتى با کار نوابغ ندارد؛ زیرا: 1- معجزه از توان بشر خارج است، درحالی که کار نوابغ اینطور نیست. 2- نوابغ آنچه را مى دانند انجام مى دهند نه آنچه را مردم مى خواهند، ولی معجزه پیامبران مبتنی بر خواست مردم است. 3- نوابغ معمولا با تعلیم و تربیت، استعدادهاى درونى خود را شکوفا مى سازند، به خلاف انبیاء.

«تفسیر» در لغت یعنى برگرفتن نقاب از چهره. قرآن، یک چهره عمومى و همه فهم دارد، اما چهره هاى دیگری هم دارد که«بطون» قرآن است و همه چشم ها قدرت دید آن را ندارند. تفسیر، به چشم ها قدرت و به انسان شایستگى دید آنها را تا حد امکان مى دهد. همچنین قرآن، چهره هائى نیز دارد که گذشت زمان و پرورش نبوغ و استعدادها از آن پرده برمى گیرد. از همه اینها گذشته، قرآن خودش، خود را تفسیر مى کند و آیاتش پرده از چهره یکدیگر برمى گیرند.

فلاسفه قدیم، «وحى» را ارتباط انسان با عقل فعّال و فلاسفه جدید، یکى از مظاهر شعور باطن می دانند. ریشه هاى مشترک این دو نظر: عدم ارتباط وحی با جهان ماورا و عدم مغایرت با عقل معمولی انسان و ارتباط آن با نبوغ پیامبران و عدم وساطت فرشته الهى است. بی شک این گونه تحلیل ها با تعالیم انبیاء و صریح آیات قرآن، به هیچ وجه سازگار نمى باشد؛ آنها مى خواهند مسأله اى را که عمق و باطن آن از دسترس فکر ما بیرون است با معیارهاى شناخته شده بسنجند؛ مسلّماً این یک امر محال است.

پیامبر(ص) از نظر علم و عمل، سرآمد جهان بشریّت بوده و به رموز خلقت و اسرار آفرینش واقف بوده است. ایشان، همه این کمالات را از طریق وحى گرفته و هرگز پیش معلّمى درس نخوانده و کسب دانش نکرده است؛ چرا که نبوّت یک نبوغ فردى و اجتماعى نیست که دارنده آن بسان سایر نوابغ از طریق تعلیم و تعلّم این برترى را به دست آورد، بلکه یک موهبت الهى است که به افراد لایق و شایسته عطا مى شود. آن حضرت یک فرد امّى بوده و مقصود از امّى این است که درس نخوانده بود، نه این که فاقد سواد و دانش بوده است.

فلاسفه جدید وحى را از مظاهر «شعور باطن» یا «شعور ناآگاه» مى شمرند. آنان جهان روح را به کمک دلائل حسی اثبات کرده اند و مسئله وحی را تجلی گاه شعور ناآگاه می شمارند که به مراتب از شعور آگاه قوی تر است.
اما این گفته، صرفا یک ادعا و فرضیه است. اشتباه آنان این است که خواسته اند پیامبران را بدون وحی و تنها با معیارهای علوم طبیعی بسنجند و منکر هر چیزی که از این دایره بیرون است شده اند.