احاديث معصومین(ع) به رابطه تنگاتنگى ميان علم و آگاهى، با فضائل اخلاقى؛ و جهل با رذائل اخلاقى اشاره دارد. از جمله از على(ع) چنين روايت شده است: «ميوه درخت معرفت، زهد در دنيا است» و «هر كس معرفت خداوند در دل او، جايگزين شود، غنى و بى نيازى از خلق در قلبش جايگزين خواهد شد». و در حديث دیگری نیز از امام هادى(ع) مى خوانيم: «الْجاهلُ اَسيرُ لِسانِهِ»؛ (جاهل اسير زبان خويش است!).

اعمال ما از صفات درونى ما سرچشمه مى گيرد؛ بنابراین براى اصلاح جامعه و اصلاح اعمال مردم بايد به اصلاح ريشه هاى اخلاقى پرداخت. به همين دليل، بيشترين كوشش انبياى الهى و مصلحان جوامع، صرف تربيت صحيح و پرورش فضائل اخلاقى افراد شده است. از سوى ديگر، اعمال انسان، خواه ناخواه در روح او اثر مى گذارد و تكرار آن، آن اثر را پررنگ تر مى كند تا اینکه تدريجاً به «عادت» و کم کم به «حالت» و «ملكه» و ويژگى اخلاقى تبدیل می شود.

در تنبيه الخواطر آمده: مالک با اینکه مقام اميري لشگر را داشت، در پاسخ به کسی که در بازار کوفه به او اهانت کرد، به مسجد رفت تا براي او استغفار کند. خوارزمى می گوید: در جنگ صفين هنگام کمبود آب و در حالی که تشنگى در او هویدا بود، آب براي او بردند ولی مالک ننوشید و گفت: تا سپاهيان آب ننوشند، من نمى نوشم.

پيشوايان دینی در همه جا به فضائل اخلاقى دعوت مى كردند و خود الگوى زنده و اسوه حسنه اى در اين راه بودند. تا آنجا که پیامبر اسلام(ص) هدف بعثت خود را تکمیل فضایل اخلاقی می داند. علی(ع)  می فرمایند: «اگر ما اميد و ايمانى به بهشت و ترس و وحشتى از دوزخ، و انتظار ثواب و عقابى نمى داشتيم، شايسته بود به سراغ فضائل اخلاقى برويم، چرا كه آنها راهنماى نجات و پيروزى و موفقيّت هستند». در واقع هر فضيلت اخلاقى رابطه اى ميان انسان و خدا ايجاد مى كند و او را گام به گام به ذات مقدّسش نزديكتر مى سازد.