آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«صراط مستقيم» مفهوم بسيار وسيعى دارد؛ از جمله اسلام، قرآن، پيامبر(ص) و امامان راستين و ... ولى در روايات اهل سنت، به بارزترین مصداق آن یعنی راه و روش على(ع) و يا محمّد و آل محمّد(ص) تفسير شده است. حاكم حسكانى از پيامبر(ص) نقل مى كند كه فرمود: «خداوند، على(ع) و فاطمه(س) و فرزندان او را حجّت هاى الهى بر خلقش قرار داده و آنها باب علم در امّت من هستند؛ هر كس به وسيله آنها هدايت شود، به صراط مستقيم هدايت شده است».

در ششمين آيه سوره حمد كه شبانه روز در نمازها قرائت می شود به خداوند عرضه مى داريم: «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ»؛ (ما را به راه راست هدايت كن)، راهى كه ما را به تو و به آنچه موجب رضاى تو است برساند، راهى جداى از راه كسانى كه غضب تو آنها را فرو گرفته و همچنين جداى از راه گمراهان. آری خدايا ما را هم به اين راه هدايت فرما و هم در اين راه ثابت و پايدار و برقرار دار.
بى شك «صراط مستقيم» مفهوم بسيار وسيع و گسترده اى دارد و لذا بعضى آن را به معنى «اسلام» و بعضى «قرآن» و بعضى «پيامبر(صلى الله عليه و آله) و امامان راستين(علیهم السلام)» و بعضى به «آيين الله» و بعضى به معنى «راه و روش انبياى الهى(علیهم السلام)» تفسير كرده اند كه هر كدام از اينها مى تواند بخشى از مفهوم وسيع آيه را تشكيل دهد.
ولى در روايات متعّددى كه به طرق مختلف از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) نقل شده است انگشت روى يكى از بارزترين مصاديق آن گذاشته شده؛ و آن راه و روش على بن ابيطالب(عليه السلام) و يا محمّد و آل محمّد(صلى الله عليه و آله) است.
حاكم حسكانى در «شواهد التّنزيل» از جابر بن عبدالله انصارى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) نقل مى كند كه فرمود: «اِنَّ اللهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ اَبْنائَهُ حُجَجُ اللهِ عَلى خَلْقِهِ وَ هُمْ اَبْوابُ الْعِلْمِ فى اُمَّتى، مَنْ اِهْتَدى بِهِم هُدِىَ اِلى صِراط مُسْتَقيم»(1)؛ (خداوند على(عليه السلام) و همسرش [فاطمه زهرا(عليها السلام)] و فرزندان او را حجّت هاى الهى بر خلقش قرار داده و آنها درهاى علم در امّت من هستند؛ هر كس به وسيله آنها هدايت شود، به صراط مستقيم هدايت شده است). و در حديث ديگرى از ابن عبّاس از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) چنين نقل مى كند كه به على بن ابيطالب(عليه السلام) فرمود: «اَنْتَ الطَّريقُ الْواضِحُ وَ اَنْتَ الصِّراطُ الْمُسْتَقيمُ وَ اَنْتَ يَعْسُوبُ الْمُؤمِنينَ!»(2)؛ (تو راه روشن و صراط مستقيم و رهبر مؤمنان هستى).
همچنین در حديث سوّمى از ابن عبّاس نقل مى كند كه در تفسير «اِهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقيم» مى گفت: «قُولُوا ـ مَعاشِرَ الْعِبادِ ـ اِهْدِنا اِلى حُبِّ النَّبِىِّ وَ اَهْلَ بَيْتِهِ!»(3)؛ (اى بندگان خدا بگوئيد خدايا ما را به محبّت پيامبر و اهل بيتش هدايت كن).
در حديث چهارمى از ابوبريده در ذيل اين آيه نقل مى كند كه گفت: «منظور، صراط محمّد(صلى الله عليه و آله) و آل او است».(4) اين حديث را علامّه ثعلبى در تفسيرش نيز آورده است.(5) شيخ عبيدالله حنفى در كتاب «ارجح المطالب» نيز آن را از ابوهريره نقل كرده است.(6)
در حديث پنجمى كه در «شواهد التّنزيل» آمده از عبدالرّحمن بن زيد از پدرش در تفسير آيه «صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ» نقل مى كند كه گفت: «هَوَ النَّبِىُّ وَ مَنْ مَعَهُ وَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِب وَ شيعَتُهُ».(7)
در منابع شيعه و پيروان مكتب اهل بيت نيز روايات متعدّدى در اين زمينه وارد شده، از جمله در روايتى از امام صادق(عليه السلام) در تفسير «صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِم» آمده است كه فرمود: «يَعْنى مُحَمَّداً وَ ذُرِّيَّتَهُ»(8)؛ (مقصود محمّد(صلى الله عليه و آله) و ذريه او(عليهم السلام) است).
به اين ترتيب بارزترين و روشنترين مصاديق «صراط مستقيم»، راه پيامبر(صلى الله عليه و آله) و على(عليه السلام) و فرزندان معصوم او از نسل فاطمه زهرا(عليها السلام) است كه هر كس دست به دامن ولاى آنها زند و در خطّ آنها حركت كند، قدم در راه مستقيمى گذارده است كه او را به خدا نزديك و از گمراهى و انحراف دور مى سازد.(9)