شبهه در «اعتبار سندی» نهج البلاغه و «انتساب مضامین» آن به امیرالمؤمنین(ع)

آیا درست است که روایات نهج البلاغه سند ندارد؟! آیا مضامین این کتاب می تواند از علی ابن ابی طالب باشد، در حالی که: در آن به صحابه رسول خدا(ص) توهین شده؛ دارای اصطلاحات فلسفی است؛ خطبه های طولانی دارد؛ متون بسیار مسجّع دارد؟!

1. تحقیقات پژوهشگران تاریخ و حدیث نشان می دهد که نصوص نهج البلاغه در کتب و منابع حدیثی نویسندگانی از شیعه و اهل سنت که پیش از تولد سید رضی نگاشته شده اند، وجود دارد.
2. اکثریت قریب به اتفاق مطالب نهج البلاغه مستدل و یا در خور استدلال هاى منطقى است و نیازى به سلسله اسناد به عنوان مباحث تعبدى وجود ندارد.
3. سید رضی هنگام جمع آوری بیانات حضرت، بنا بر گزینش و اختصار داشته است؛ لذا اسناد روایات را ذکر نکرده است.
4. محتوای نهج البلاغه، آن قدر بلند و عمیق و والاست که گواهى مى دهد تنها از مصدری «عالی» چون فکر پیامبر(ص) یا امام معصومى تراوش کرده است.
5. عالمان و ادبای اهل سنّت مثل ابن ابی الحدید و ابن الخشاب انتساب مضامین آن را بنا بر تجمیع شواهد سندی حداقلی با شواهد مضمونی(وحدت اسلوب ادبی آن)، به حضرت علی(ع) قبول دارند.
6. چرا باید سیّد رضی و یا هر کس دیگری افتخاری بس بزرگ را که می توانست با آن بر تمام سخنرانان و شیواسخنان برتری یابد به دیگری نسبت دهد؟!
7. شواهد قرآنی نشان از آن دارد که که همه صحابه عادل نبودند و مخدوش سازی اعتبار و اصالت نهج البلاغه با تمسک به ادعای «عدالت برای همه صحابه» تا چه اندازه سست است.
8. سخنان مسجع در سخنان رسول خدا(ص) و خلفا و صحابه ديگر نيز يافت می شود.
9. اهل بلاغت تصریح می کنند که بلاغت در واقع چیزی جز مطابقت مقال با مقتضای حال و شرایط پیرامونی آن نیست و اگر لازم باشد خطبه ها باید طولانی باشند.
10. آن حضرت در بند استفاده از کلمات و اصطلاحات فلسفی خاص نبوده اند و مراد آن حضرت معنای لغوی آن واژه ها بوده نه معنای مصطلح فلسفی.

میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی ها و علمای شیعه؟

آیا کتاب «اسرار آل محمد» سلیم بن قیس هلالی معتبر است و خود این شخص ثقه و مورد اطمینان است؟

علمای شیعه سه نظر درباره کتاب «اسرار آل محمد» دارند:
1. برخی علما همه مطالب آن را صحیح دانسته و کتاب را به عنوان یکی از اصول اساسی شیعه معرفی می کنند.
2. در مقابل برخی دیگر از علما اصل نوشته شدن کتابی توسط سلیم را زیر سوال می برند و تمامی مطالب کتاب منسوب به وی را جعلی می دانند.
3. گروه سومی از علما نیز اصل کتاب را به صورت کلی «مجعول» نمی دانند؛ اما معتقدند این کتاب چه در مطالب نقل شده و چه در سندش خالی از اشکال نیست و احادیث آن باید بررسی مفصلی در سند و دلالت شوند.

الجامع الصغیر

معرفی کتاب «الجامع الصغیر»

«الجامع الصغیر» عنوان کتابى است که توسط جلال الدین ابوالفضل عبد الرحمن بن ابى بکر بن محمد ابن سابق الدین سیوطى (849ـ911ق) تالیف شده است. نام کامل آن عبارت است از: «الجامع الصغیر من حدیث(احادیث) البشیر النذیر». سیوطى کتابی جامع تر با نام «جمع الجوامع» یا «الجامع الکبیر» داشت. وی پس از تدوین جامع الکبیر، کتاب الجامع الصغیر را به عنوان خلاصه اى از آن تنظیم کرد. سیوطى در الجامع الصغیر صرفاً با استناد به منابع معتبر خود اهل سنت مثل صحاح سته و سایر آثار محدثان به نقل و مرتب کردن احادیث پرداخته و در کتابى دیگر با عنوان «الفتح الکبیر فى ضمّ الزیاده الى الجامع الصغیر» به تفکیک و ارزش گذارى احادیث این کتاب پرداخته است. بدلیل نقل احادیث نبوى درباره اهل بیت(علیهم السلام)، این کتاب از اهمیت شایانى نزد علماى شعیه بر خوردار است. سیوطی احادیثى در فضیلت و جایگاه والاى على بن ابى طالب و امامان شیعه(علیهم السلام)، حدیث غدیر، و حبّ على بن ابى طالب نقل کرده است که به عنوان احادیث مستند در منابع اهل سنت حائز اهمیت مى باشد. علاوه بر این، بسیارى از احادیث این کتاب در باب هاى مختلف احکام اسلامى و سایر زمینه ها مثل اخلاق، سیره، تفسیرو عقاید مورد توجه و استناد علماى شیعه قرار گرفته است.

 

التمهید ابن عبد البر

معرفی کتاب «التمهید ابن عبد البر»

این کتاب که نام اصلى آن «التمهید لما فى الموطّا من المعانى و الاسانید» است توسط ابوعمر یوسف بن عبد الله بن محمد عبد البرّ معروف به «ابن عبد البر» (368ـ463ق) نوشته شده است. او این کتاب را براى نقد و بررسى احادیث و سندهاى کتاب موطا مالک در بیست مجلد نوشته است که بنابر نظر عده اى از محققان اهل سنت هیچ کتابى مثل آن در این زمینه تالیف نشده است. مذهب وى حنبلى بود ولى گرایش هایى به فقه مالکى و شافعى نیز داشت، به ظاهر از علماى متعصب اهل سنت بود اما بااین حال، مطالبى به نفع تاریخ، رجال، حدیث، و عقاید شیعه نیز در لابلاى مطالب کتاب هایش آورده است.

سنن ابى داود

معرفی کتاب «سنن ابی داود»

کتاب «السنن» نوشته ابو داود سلیمان بن اشعث بن اسحاق بن بشیر ازدى (یا اسدى) سجستانى (202ـ 275ق) است که به نام سنن «ابى داود سجستانى» شهرت یافته است. این کتاب یکى از صحاح سته بوده و از منابع حدیثى بسیار مهم اهل سنت در زمینه عقاید، تاریخ سیره، اخلاق، و فقه مى باشد. شاگردش مى گوید: استادم گفته است که پانصد حدیث صحیح، شبه صحیح و یا نزدیک به صحیح را برگزیده و در کتاب خودم (السنن) آوردم و حدیثى را که دیگران ترکش کرده و نا صحیح تلقى کرده باشند، نیاورده ام. گفته اند که این کتاب بین همه علماى اهل سنت مورد قبول واقع شده است و از لحاظ وضع تالیف و ساختار برتر از «صحیح بخارى» و «صحیح مسلم» بوده و مطالب فقهى آن بیشتر از آن دو مى باشد. این کتاب بنا به ادعاى علماى حدیث اهل سنت خالى از هر گونه حدیث موضوع، مقلوب و مجهول است. این کتاب از جمله کتاب هایى است که مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته و براى استناد به احادیث مهم عامه در موضوعات و مسائل فقهى و همچنین براى اثبات و بررسى مسائل عقیدتى و تاریخى شیعه استفاده هاى فراوانى از آن مى کنند.

النهایة فى غریب الحدیث

معرفی النهایة فى غریب الحدیث

یکى از مهم ترین کتاب ها در زمینه ترجمه و شرح اصطلاحات و کلمات مهم احادیث مى باشد که توسط مجد الدین ابوالسعادت مبارک بن محمد بن محمد عبدالکریم بن عبد الواحد شیبانى جزرى معروف به مجد الدین ابن اثیر(544-606 ق) نوشته شده است. این کتاب به اسم «النهایه الاثیریه» نیز شناخته شده است. ابن اثیر کتاب خود را بر اساس ترتیب حروف الفبا تالیف و منظم کرده است به طورى که در سه حرف اول کلمات این ترتیب را ملاحظه و رعایت کرده است. این کتاب داراى ویژگى هاى مهمى است که موجب شده تا علماى شیعه از آن بهره گرفته و به آن توجه نمایند. زیرا بسیارى از حقایق و وقایع تاریخى که غالباً توسط نویسندگان متعصب اهل سنت مورد انکار واقع شده و از نقل آن امتناع کرده اند، در این کتاب نقل و شرح شده است، مانند واقعه دوات و قلم که ابن اثیر آن را در ماده «هجر» بیان کرده است و اندک بودن علم ابن عباس در برابر علم على ابن ابى طالب(ع).
 

شواهد التنزیل

معرفی کتاب «شواهد التنزیل»

کتاب «شواهد التنزیل القواعد التفضیل»، یکى از معتبرترین منابع تفسیر روایی اهل سنت به شمار مى رود که توسط ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حاکم حسکانى (450ـ524ق) تالیف و تدوین شده است. على رغم اینکه حسکانى از علماى حنفى مذهب اهل سنت بود، اما همه کتاب هاى مهم او درباره فضائل و اثبات حقانیت اهل بیت و عقاید شیعه بوده است. از جمله آن کتاب‌ها کتاب شواهد التنزیل است که وى در این کتاب حدود دویست و ده آیه و در ذیل آنها بیش از هزار و دویست روایت در شان و منزلت حضرت على(علیه السلام) بیان کرده است.

تفسیر ابن ابى حاتم رازى

معرفی کتاب «تفسیر ابن ابی حاتم رازی»

این تفسیر که نام اصلى آن «تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول» است توسط ابومحمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس بن منذربن داودبن مهران حنظلى ابن ابى حاتم رازى (240ـ327ق) تدوین و تصنیف شده است. او به امامان بزرگوار شیعه گرایش داشت و بسیارى از فضائل و وقایع مربوط به حضرت على و فرزندان پاک او(علیهم السلام) را در کتاب هایش نقل کرد و به همین دلیل، عده اى از متعصبان جاهل اهل سنت او را به ارتداد و تشیع متهم ساخته اند. اعتبار تفسیرابن ابى حاتم به گونه اى است که علماى اهل سنت آن را در ردیف تفسیر طبرى که مستند به صحابه، تابعان و پیروان آنان است، دانسته اند؛ به ویژه اینکه در این کتاب روایات معتبرى یافت مى شود که نمى توان آنها را در سایر منابع یافت. علاوه بر این، مطالب برخى از کتاب هاى تفسیرى پیش از خود مثل تفسیرسعید بن جبیر و مقاتل بن حیان را در تفسیرخود نقل کرده که معتبرترین منبع براى اطلاع از محتواى آنها بشمار مى رود.  مفسران بزرگ اسلام نظیر ابن کثیر، بغوى، شوکانى، و دیگران براى تدوین کتاب هاى تفسیرى و روایى خود بهره هاى فراوانى از این کتاب برده اند. بزرگانى مثل جلال الدین سیوطى تفسیراو را منبعى سرشار و قابل اعتماد براى مفسران پس از وى در همه دوران ها دانسته اند.

مجمع الزوائد (هیثمى)

معرفی کتاب «مجمع الزوائد (هیثمی)»

مجمع الزوائد و منبع الفوائد یکى از مهم ترین منابع حدیثى اهل سنت است که توسط ابوالحسن نورالدین على بن ابى بکر هیثمى شافعى (735ـ 807ق) تدوین و تصنیف شده است. نویسنده کتاب که از راوى شناسان و حدیث‌شناسان تراز اول اهل سنت به شمار مى رود، داراى مذهب شافعى و عقاید اشعرى بود و فقط در زمینه حدیث و ارزش گذارى احادیث موجود به تدوین و تالیف کتاب پرداخته است. او در این کتاب نیز مثل سایر کتاب‌هایش احادیث معتبر و صحیح درباره شخصیت على بن ابى طالب(علیه السلام) در زمان پیامبر، و فضائل و مناقب آن حضرت و اولاد طاهرینش را نقل کرده و از این جهت، مورد توجه دانشمندان و محققان شیعه قرار گرفته است. به ویژه اینکه احادیث مزبور را از لحاظ سند و اعتبار تاریخى ارزش گذارى کرده و بسیارى از آنها را تصحیح و تایید نموده است.
 

درّ المنثور

معرفی کتاب «درّ المنثور»

این کتاب توسط جلال الدین ابوالفضل عبدالرحمن بن ابى بکر بن محمد ابن سابق الدین خضیرى سیوطى (849ـ911ق) یکى از بزرگان تفسیر  و حدیث اهل سنت تالیف شده است. وى کتابى در تفسیرقرآن با نام «ترجمان القرآن» تالیف کرد و سپس با حذف سندهاى آن، کتاب الدرّ المنثور را به عنوان خلاصه اى از آن تدوین نمود که براى همه مردم قابل استفاده باشد. این کتاب تفسیرى روایى است و بر اساس روایات معتبر تنظیم شده است و نام کامل آن عبارت است از «الدر المنثور فى التفسیر بالماثور». سیوطى غالباً منابع معتبر احادیث را که همه آنها از کتاب هاى روایى اهل سنت مثل صحاح سته و کتاب‌های بیهقى و ابونعیم اصفهانى است، ذکر کرده است. بسیارى از احادیث حضرت على(ع) را که به بیش از سیصد حدیث مى رسد به طور مستند از منابع معتبر اهل سنت نقل کرده است. او احادیثى را که در شان على بن ابى طالب(ع) صادر شده و معمولا سایر علماى اهل سنت که از نقل و طرح آنها اجتناب مى کنند، نقل کرده و مستندات آن را نیز ذکر کرده است. او حتى احادیث مربوط به حضرت مهدى ارواحنا فداه را نیز در ذیل آیات مربوط به آن حضرت نقل کرده است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام علىٌّ(عليه السلام)

غايةُ المَکارِم الإيثارُ

اوج مکارم اخلاق، ايثار است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 24