نحوه مواجهه اسلام با «برده‌داری»؟

اسلام چگونه با فرهنگ «برده‌داری» مواجه شد و چه راهی را برای مبارزه با آن برگزيد؟

وقتى اسلام آمد، همه مناطق جهان قانون «برده‌دارى» را معتبر مى دانستند؛ بنابراين، تغيير يا الغاى آن نيازمند برنامه‌ريزى دقيق و زمان طولانى بود. اسلام در اين ميان با دو راهكار اساسى به جنگ برده‌داری رفت: آزادسازى و قرارداد قسط بندى شده آزادى؛ علاوه بر آنها همه راه‌هاى بهره كشى و هرگونه غارت و اسارت و شبيخون را قاطعانه ممنوع كرد.

ممنوع نشدن اصل برده داری در اسلام!

هنوز هم در نظر علمای اسلام برده گرفتن کفّار حربی جایز است و برده زاده برده شمرده می شود، چرا اسلام اصل برده داري را ممنوع و حرام اعلام نکرد؟!

از نظر اسلام اصل اولیه «آزادی» انسانها می باشد. آزادی یکباره بردگان در صدر اسلام امری معقول و به مصلحت نبود. با ظهور اسلام تمامی راه های بردگی محدود و مسدود شد و برای آزادی بردگان برنامه دقیقی ارائه و احکام برده داری برای حفظ حقوق آنها در حین بردگی و آزادی تدریجی آنان تدوین شد. آزاد سازى بردگان آنچنان ثواب و فضیلت یافت که مسلمانان به این کار تشویق شدند و از طرفی کفاره بسیاری از گناهان را آزادی بردگان قرار داده شد. آنچه در صدر اسلام بر «جواز» و نه «رجحان و مطلوبیت» آن حکم شده جواز به بردگی گرفتن «اسیر جنگی کافر» است که حکم جواز آن از وضعیت و امکانات آن عصر نشأت گرفته بود و حکم برده برای «کافر محارب» از کشتن و اسیر کردن او معقول تر بود؛ در آن روز زندانهايى نبود كه بتوان اسيران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت، و همه اسیران را نیز مصلحت نبود آزاد کنند تا به اردوی دشمن بر گردند یا جاسوسی کنند؛ لذا راهى جز تقسيم كردن آنها در ميان خانواده ها و نگهدارى به صورت برده وجود نداشت. در هر عصری همه انسانها مشمول حکم اولیه اسلام در «حرمت برده گرفتن آزاد» هستند؛ نیز در عصری که قراردادهای بین المللی روشن و مورد پذیرش اسلام و امکان «زندانی» کردن اسیر کافر و محارب وجود دارد از بردگی گرفتن آنها اجتناب می شود.

کمال تمدنی و بی نیازی ایرانیان به اسلام، دلیل پاره کردن نامه پیامبراسلام توسط خسرو پرویز!

خسروپرویز نامه پیامبر اسلام را پاره کرد و گفت: «اگر شما الان می خواهید راه انسانیت را بما نشان بدهید ما 1100 سال پیش آن را یافتیم»؛ یعنی اسلام چیزی اضافه بر تمدن ایران نداشت که خسرو پرویز آن را قبول کند! آیا چنین ادعایی درست است؟!

گفتگویی با این مضمون ادعایی میان پادشاه وقت ایران و فرستاده پیامبر اسلام(ص) در هیچ منبع تاریخی وجود ندارد. از جهت محتوایی نیز ادعاهای مطرح شده منطبق با واقعیات آن روز ایران نیست و متاسفانه واقعیات آن روز گویای حقیقتی تلخ است و خلاف آنچه را در این گفتگو آمده نشان می دهد؛ اعتقاد به ثنویت و تقدس آتش، احکام خرافی زرتشت، وجود حرمسراها در کاخ پادشاهان و استفاده کالایی از زنان و رفتار زننده با آنها، برده داری، دیکتاتوری و ظلم شاهان، نظام طبقاتی و نابرابری مردم مقابل قانون، برخی از این واقعیات تلخ است.

برده داری ارمغان اسلام برای ایران!؟

آیا برده داری قبل از ورود اسلام در ایران رواج نداشته و ارمغانی از اسلام برای ایران بوده است!؟

واقعیات تاریخی نشان می دهد رواج برده داری در ایران هیچ ارتباطی با اسلام ندارد و چنین ادعایی کذب محض است. برده داری در ایران هزاران سال سابقه دارد و اگر کوروش هم قانونی ضد آن داشته، بعد از او به آن عمل نشده و تا ورود اسلام به ایران برده داری رواج داشته است. واقعیات تاریخی حاکی از وجود برده داری سنتی و مدرن در ایران است؛ در برداری سنتی هر فرد ثروتمند می توانست برده و کنیزانی خریداری کند و از آنها بهره برد، و در برده داری مدرن حکومتها برای بهره کشی از افراد جامعه نظام طبقاتی را ایجاد کرده بودند.

«بردگی» و «برده داری» در اسلام و سایر ملت ها

علت تصدیق قانون «بردگی» و «برده داری»در اسلام و سایر ملت ها چیست؟

اسلام هرگز مانند ملت های متمدن پیشین، برده داری را بصورت مطلق امضا نکرده است. اما اسلام قانون بردگی و برده داری را تصدیق کرده، که در حقیقت، حکمت و مصلحت آن به خود بردگان باز می گردد. در واقع اسلام برده داری را تنها در اسیران جنگی از کفار اجازه داده است. از این رو پس از اسارت، آنان را به خانه های مسلمانان برده تا تحت تربیت آنان قرار گرفته و بر اساس مقرّرات اسلام نگهداری شده و مورد تجاوز و تعدّی قرار نگیرند تا شاید به اسلام متمایل گردند. در واقع هدف اسلام از برده داری، باز نمودن مدرسه تربیتی است.

تشریع احکام برده داری، و مسئله عدل الهی

شریعت اسلام احکام بسیاری را در جهت برده داری وضع نموده است، آیا عادلانه است که با احکام اسلامی، انسانی به بردگی انسان دیگری در آید؟ آیا این امر که مخالف عقل و نیز مخالف ماده چهارم حقوق بشر است، عدل الهی را زیر سؤال نمی برد؟

حکم اولیّه در اسلام این است که «به بردگی گرفتن انسان آزاد حرام است». در روايتى از حضرت رسول(ص) آمده است: «شَرُّ النَّاسِ مَنْ باعَ النَّاس‏»؛ طبق اين حديث بدترين معاملات معامله انسان است. تدوین احکام برده داری فقط برای خدمت به برده های آن زمان و فراهم شدن زمینه آزادی آنها بود. لغو  پدیده گسترده ‏برده داری به یکباره مقدور و مصلحت نبود. اسلام برای لغو برده داری، «راه های برده گیری را محدود کرد»، «آزادسازی بردگان را کفاره گناهان قرار داد»، «ثواب بسیار زیادی برای آزادی برده قرار داد» و «قرادادهایی (مكاتبه) برای آزادی بردگان بین مالکان و برده ها ایجاد نمود». اسلام تنها در يك مورد و بنا به اقتضای شرایط آن روز اجازه برده گرفتن اسرای جنگی را داده است، که آن نيز جنبه الزامى نداشته است؛ در آن روز زندانى نبود كه بتوان اسيران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت، و مصلحت امنیتی نیز نبود همه اسیران را آزاد کنند، لذا راهى جز تقسيم كردن آنها در ميان خانواده ها و نگهدارى به صورت برده وجود نداشت.

راهکارهای اسلام در حذف برده داری

اسلام چه راه کارهائی برای حذف برده داری از جامعه اسلامی بکار برده است؟

اسلام برای لغو برده داری، از راهکارهای متفاوتی استفاده کرده است. در ابتداء راه های برده گیری را محدود کرد؛ از سوی دیگر آزادسازی بردگان را کفاره بسیاری از گناهان قرار داد. از سوی دیگر به مسلمانان توصیه کرد با بردگان همانند عضوی از خانواده خود رفتاری انسانی داشته باشند. اسلام برای بیان ثواب آزادسازی بردگان، ثواب بسیاری از اعمال صالح را به آزاد کردن بردگان تشبیه کرد تا مسلمانان را به این کار تشویق کند.

برده دارى در اسلام

چرا اسلام مسأله بردگى را به طور کلى الغا نکرده و طى حکمى آزادى همه بردگان را اعلام ننموده است؟

بعضى بر اسلام خرده مى گیرند که چرا این آئین الهى با آن همه محتوا و ارزش هاى والاى انسانى مسأله بردگى را به کلى الغاء نکرده است؟

در پاسخ باید گفت: اسلام طرح و برنامه دقیق و زمان بندى شده براى آزادى بردگان ارائه کرد که همه آنها تدریجاً آزاد شوند، بى آنکه این آزادى، عکس العمل نامطلوبى در جامعه به وجود آورد.

مواد این طرح عبارتند از: 1 ـ بستن سرچشمه هاى بردگى. 2- گشودن دریچه آزادى. 3- احیاى شخصیت بردگان. 4- رفتار انسانى با بردگان. 5- معرفی انسان فروشى به عنوان بدترین کار.

علت تجویز «برده داري» از سوي اسلام

چرا اسلام «برده داری» را تجویز کرده است؟

اسلام براي ريشه كن كردن نظام غلط بردگي در بافت جامعه احتياج به گذر زمان داشته و بايد با برنامه دقيق و زمانبندى شده بردگان به تدريج آزاد شوند؛ چراكه هر حركت حساب نشده نتيجه معكوسى دارد. اگر اسلام طبق يك فرمان عمومى، دستور آزادي همه بردگان را صادر مي كرد، بردگان به خاطر نداشتن كسب و كار مستقل تلف مى شدند؛ لذا اسلام با مصرف زكات براي آزادي بردگان موافقت كرده و بر عبادت بودن اين كار تاكيد كرده و پيشوايان اسلام نيز در آزاد كردن بردگان پيشگام مي شدند تا اين كار الگوي ديگران شود.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الامام الباقر (ع)

الصيام و الحج تسکين القلوب

روزه و حج آرامش بخش دلهاست

ميزان الحکمة 6/ 390