آوگوستین در الجزایر از مادری مسیحی و پدری غیر مسیحی متولد شد، در ابتدا پیرو مکتب مانی بود، اما در میانسالی، سیزده اثر علیه مانویت منتشر کرد. وی پس از مبارزه با نهضت دوناتیست ها، به مقابله با پلاگیوس رفت، زیرا پلاگیوس به گناه ذاتی اعتقاد نداشت، اما آگوستین نجات از گناه اولیه را ناشی از فیض خداوند می دانست و در کتاب تثلیث، آن را به صورت نظام مند بیان کرد. پروتستان ها او را پیشتاز اصلاحات می دانند. او با نگارش شهر خدا، یکی از بزرگ ترین آثار کلیسای اولیه را پدید آورد، و سرانجام در سال 430 م درگذشت.

در قرن سوم، شکل تجدید شده ی فلسفه ی افلاطونی، تحت عنوان فلسفه ی نوافلاطونی پا به عرصه ی اندیشه گذاشت و مدت زمانی به صورت رقیبی برای ایمان مسیحی مطرح شد. ظهور مانویت از حوادث مهم قرن سوم است. مانی، مجوسی گری ایرانی را با تعالیم مسیحیت درهم آمیخت و دینی جدید عرضه نمود. بین سال های 249 تا 251، کلیسا با جدی ترین جفایی که تا کنون دیده بود؛ یعنی جفای دسیان (دقیانوس) روبرو شد. امپراطور دسیان در دو مرحله کلیسا را مورد حمله قرار داد.