امام علي(ع) در خطبه 166 «نهج البلاغه»، با ذكر مثالي به معرفي «منافقان» پرداخته می فرماید: «مبادا همچون تخم [افعى] در محل تخم گذارى پرندگان باشيد كه شكستن آن گناه است [؛ زيرا گمان مى رود تخم پرنده باشد] ولى جوجه آن شرّ است». از اين رو هنگامى كه انسان با چنين تخم هايى در بيابان روبرو مى شود، نمى داند تخم مار افعى است يا تخم پرنده، لذا در طرز رفتار با آن گرفتار شك و ترديد مى شود. امام(ع) با اين تشبيه جالب و كم نظير، مشكلات زندگى با افراد منافق را ترسيم فرموده است.

امام علي(ع) در خطبه 177 «نهج البلاغه»، درباره ردّ كردن حكم «حَكَميّت» مي فرمايد: «نظر جمعیت شما بر این قرار گرفت که دو نفر را برای حکمیت انتخاب کنند و ما از این دو پیمان گرفتیم که براساس حکم قرآن عمل کنند؛ ولی آنها با اينكه آشكارا حقّ را مى ديدند منحرف شدند؛ چون جور و ستم، خواسته دل آنها بود، بنابراين هنگامى كه منحرف شدند و حكمى بر خلاف حكم خداوند صادر كردند ما مى توانيم به استناد دليل محكم براى خود تصميم بگيريم [و حكم آن ها را دور بيفكنيم]».

ایشان در بخشی از خطبه 106 پس از اشاره به عظمتی که مسلمانان در سایه اسلام پیدا کردند، به ناسپاسى مردم در مقابل آن همه نعمت و قدرت اشاره كرده، و مردم را توبیخ می کند به اينكه اگر يك سنّت قبيلگى و طايفه اى در ميان آنها شكسته مى شد، فريادشان بلند مى گشت؛ امّا بنى اميّه در مقابل چشم آنها، تمام سنن الهى را درهم شكستند؛ ولى آنها فرياد بر نكشيدند و اين ناسپاسى بسيار بزرگى در برابر آن همه نعمت هاى الهى بود و باعث تسلط بنی امیه بر ایشان گردید.

امام علي(ع) در خطبه 166 «نهج البلاغه» براي تحكيم پیوندهای جامعه سه دستور مهمّ اخلاقي و اجتماعي مي دهند: 1. پيروي خردسالان از بزرگسالان به خاطر داشتن تجربیات بیشتر و آشناتر بودن با سنن و آداب اجتماعی. 2. مهربان بودن بزرگسالان نسبت به کودکان و جبران ضعف های آنها و انتقال تجربيات خود به آنها. 3. مانند سنگدلانِ دورانِ جاهليّت خشن و سنگدل نباشند.

امام علي(ع) درباره علت تأخير در مجازات قاتلان عثمان مي فرمايد: «در شرایط فعلی قدرت بر این کار ندارم، آنان بر قدرت خويش باقى و بر ما مسلّط، و ما بر آنها سلطه اى نداريم ... اين گروه پشتيبان هايى دارند و اگر حركتى صورت گيرد مردم به چند گروه تقسيم مى شوند؛ گروهى با شما، گروهي عليه شما و گروه سوّمى نه با شما هستند نه با آنها، پس صبر كنيد تا مردم آرام گيرند ... كارى نكنيد كه قدرت ما را تضعيف كند و شوكت ما را بريزد و سستى و ذلّت به بار آورد، من جايي كه ممكن است خويشتندارى مى كنم؛ امّا اگر نشد آخرين راه داغ كردن و سوزاندن [محل زخم] است!».