درجات «توکل» از دیدگاه بزرگان اخلاق عبارتند از اينكه نخست اعتماد انسان نسبت به خداوند مانند كسى باشد كه وكيل دلسوزى دارد بى آنكه اصالت و استقلال خود را فراموش كرده باشد. دوّم اينكه حال او در وابستگى به لطف پروردگار مانند حال كودك نسبت به مادر باشد، در اين حالت انسان غرق عنايات حق است و جز او كسى را نمى ‏بيند. مرحله سوّم كه از اين هم بالاتر است اين است كه در برابر خدا هيچ گونه اراده‏ اى از خود نداشته باشد هر چه او بخواهد همان مطلوب اوست و هر چه او نخواهد مورد بى اعتنايى او باشد.

«توکل» آثار فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد، از جمله: موجب اعتماد به نفس و ايستادگى در برابر مشكلات مي شود و بسيارى از صفات زشت و رذيله مانند حرص، حسد، دنياپرستى، بُخل و تنگ ‏نظرى را از انسان دور مى ‏سازد، نور اميد بر دل مى‏ پاشد و به خاطر آن توان و استعداد انسان شكوفا مى‏ گردد و هوش و قدرت تفكّر را مى‏ افزايد و روشن‏ بينى خاصّى به انسان مى‏ دهد.

«توکّل» در روایات اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است که به نمونه هایی از آن اشاره می شود: كسى كه دوست دارد قوى ‏ترين مردم باشد بر خدا توكّل كند، حقيقت يقين در توكّل است، توانگرى و عزّت پيوسته در حركتند هنگامى كه به محلّ توكّل برسند آنجا را وطن خود انتخاب مى‏ كنند، كسى كه بر خدا توكّل كند مشكلات در برابر او خاضع و اسباب براى او سهل و آسان مى‏ گردد و كسى كه توكّل بر خدا كند شبهات براى او روشن مى‏ شود.