بیشتر علمای شیعه بر جواز و امکان تفسیر قرآن استدلال کرده و حجّیبت تفسیر غیر معصوم را پذیرفته اند؛ این علما کتب تفسیر نوشته و در اجتهاد فقهی خود بر تفسیر قرآن تکیه کرده اند.
تنها بخشی از علمای شیعه(اخباریان) در برهه ای از زمان اعتقاد داشتند که تفسیر قرآن فقط با روایات اهل بیت جایز است و دیگران حق تفسیر ندارند!
این درحالی است که برخی از علمای اهل سنت نیز فقط تفسیر پیامبر، صحابه و تابعین را حجّت می دانستند!

امام علی(ع) درباره پيامد «استهزاء» آيات قرآن می فرماید: «كسى كه قرآن بخواند و پس از مرگ وارد آتش دوزخ گردد از كسانى است كه آيات خدا را استهزاء كرده است». در واقع قرائت قرآن چند گونه است: گاه گوش دادن براي هماهنگ كردن زندگى است؛ و گاه تنها براي ثواب قرائت است؛ اما گروهی قرآن را در سخن و يا در عمل، استهزاء مي كنند؛ آيات تحريم ربا را مى خوانند ولى رباخوارى مى كنند، آيه تحريم غيبت را تلاوت کرده ولى غيبت مي كنند. آری اين گونه تلاوت نه تنها سبب نجات نيست؛ بلكه به فرموده امام(ع) سبب ورود در جهنم مي شود.

از «ابوسعيد ابوالخير» نقل مى كنند كه حالتی به من روى داد که ديگر از كتب و دفاتر خود راحت نمى شدم؛ خداوند به من تفضل كرد كتابها را دور ساخته به قرآن مشغول شدم تا در سوره انعام به اين آيه رسيدم که فرموده: «بگو فقط خدا و آنها را رها کن تا در خذلانشان بازی کنند». دیگر يك آيه هم پيش نرفتم و قرآن را گوشه اى گذاردم!. عجبا از این روش و حال آنکه در روایات ائمه(ع) داریم که هر سه روز يك ختم قرآن مى كردند و قرائت ده آيه از قرآن را باعث دوری از غفلت دانسته و تشویق به ختم قرآن می نمودند.

اسلام بيش از همه اديان براى «عقل» اهميت قائل است و آن را اساس دين معرفى می کند و نبودش را موجب محرومیت از تكليف می داند. تمام فقها و كارشناسان اسلامى در اين اصل اتفاق نظر دارند كه كليات اصول عقايد بايستى به استدلال عقلى مستند باشد. آيات قرآن نیز در موارد متعدد دستور به تفكر و تدبر مى دهند و حتی از زبان جهنمیان می فرماید: «اگر حقيقت را شنیده و تعقل مى كرديم از معذبين نبوديم».

اين دو دسته از روايات تضادى با هم ندارد؛ زيرا پيامبر و ائمه(ع) برحسب حال كسى كه قرآن مى خواند به او تأكيد مى كنند بسيار قرآن بخواند ولى وقتى مى بينند به حدّى مى رسد، كه زياد و سريع خواندن به تفكر در آيات ضرر مى زند و هدف اصلى كه فهم و درك است ضايع مى شود، نهى مى كنند و مى گويند: كمتر از يك ماه يا يك هفته برحسب حال سؤال كننده بيش از يك ختم قرآن نكند. توجيهات ديگرى هم در جمع این دو دسته روایات وجود دارد.

از اين كه آيات قرآن ما را به تدبر در آن دعوت مي كند معلوم مي شود كه قرآن براي هر كسي قابل فهم است. اگر اين طور نبود امر به تدبر در آن لغو و بيهوده بود و خداوند هم سخن لغو و بيهوده نمي گويد. با اين وجود برخي خيال مي كنند كه قرآن براي ما قابل فهم نيست. با اين حرف، قرآن محدود به خواندن مي شود و درك معاني براي ما امكان ندارد. تاكيد قرآن به تدبر آن هم در چهار بار، نشان از باطل بودن اين نظريه دارد.

واژه «ترتیل» از ماده «رَتَل» به معنى «منظم بودن و مرتب بودن» است؛ بنابراین، آیه «وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِیْلاً» اشاره به این واقعیت دارد که: آیات قرآن گرچه تدریجاً نازل شده است، اما روى نظم و حساب و برنامه بوده است. اما درباره تلاوت قرآن که دستور داده شده با ترتیل خوانده شود، منظور اینست که کلمات آن را درست و کامل و با صدای زیبا ادا کرده و در آیات آن تدبّر کنیم و عبرت بگیریم.

آیات مختلف قرآن صراحتا مى گوید: این کتاب بزرگ آسمانى تنها براى تلاوت نیست. بلکه هدف نهائى از آن «ذِکْر»؛ (یادآورى)، «تدبر»؛ (بررسى عواقب و نتائج کار)، «انذار»؛ (پند دادن)، «خارج کردن انسان ها از ظلمات به نور» و«شفا» و«رحمت» و«هدایت» است.

از جمله آداب و شرائط تلاوت قرآن عبارتند از: 1- طهارت ظاهری و باطنی. 2- استعاذه (پناه بردن به خدا از شیطان رجیم) در آغاز تلاوت. 3- شمرده، و توأم با تفکر خواندن قرآن. 4- تدبّر و تفکر در آیات. 5- سکوت کردن موقع تلاوت دیگران و ... .

آیات زیادی از قرآن کریم دلالت بر اهمیت کسب علم و معرفت دارند؛ در سوره «طلاق» هدف آفرینش جهان را علم و معرفت، و در سوره «بقره» هدف از بعثت انبياء را تعليم و تربيت بیان می نماید. همین معنا در سوره های «آل عمران» و «جمعه» نیز آمده است. علاوه بر این در آیاتی از سوره های «قصص» و «محمّد(ص)» هدف از نزول قرآن، انديشه و تدبّر ذکر شده است. حتی در سوره «اسرا» گفته شده که هدف از معراج پيامبر(ص) معرفت بود. همين معنا در سوره «نجم» نیز تکرار شده است.