امام(ع) در ابتدا می فرماید: «دنيا انسان را فريب نداده، و اين انسان است كه خود را فريب داده است»، سپس اشاره می کند که دنيا پندهاى فراوانى دارد و ماهيّت خودش را با انواع مشكلات و دگرگونى قدرتها نشان می دهد و توصيف او به فريبندگى نادرست است، و اگر دنيا را در لابه لاى مناطق ويران شده و خانه هاى خالى از سكنه جستجو كنى به يقين آن را واعظى گويا مى يابى، همچون دوستى مهربان كه از رسيدن اندوه به تو به شدّت ناراحت مى شود، پس دنيا چه سراى خوبى است براى كسى كه آن را خانه هميشگى خود نداند.

مطابق آیات و روایات و بررسی های به عمل آمده، گرفتاری های مختلفی كه در دنیا به سراغ انسان‌ها می آید، حکمت های گوناگونی دارند كه برخی از آنها عبارتند از: آزمایش و امتحان الهی، کفّاره و تطهیر گناهان، و برخی از آنها نیز ثمره بی تدبیری و سهل انگاری های انسان در زندگی است.

منظور از عبارت قرآنی «یوم یأتیهم العذاب»، روز نزول پاره اى از بلاها و مجازات های دنیوى است، همانند عذاب هائى که بر قوم لوط، قوم عاد، ثمود، قوم نوح و فرعونیان نازل گردید. از دلایلی که این احتمال را تقویت می کند، جمله هائى است که به دنبال آن آمده و نشان مى دهد: منظور، مجازات هاى نابود کننده دنیوى است؛ چرا که به دنبال این جمله می خوانیم: ستمگران با مشاهده آثار عذاب، مى گویند: پروردگارا! مهلت کوتاهى براى جبران به ما بده!

آيه 30 سوره شورى عموما مصائبی که دامنگير انسان می شود را مجازات اعمال و هشدار الهى مي شمارد. چرا که انسان در دنيا نيز گوشه اي از کيفر اعمالش را مي بيند. البته مصائب انبياء و معصومين استثنا است و جنبه ترفيع مقام دارد؛ کما اينکه مصائب براي مومنين نيز جنبه آزمون دارد. بلاهاي دست جمعى محصول گناهان جمعى است که اقوام با تغيير در خويشتن مي توانند مانع آن شوند. لذا هر کس در مقابل گناهى به مصيبتى در جسم، جان، اموال و متعلقاتش، گرفتار مي گردد.

امام علی(ع) در خطبه 111 در این باره می فرماید: «هيچ كس از دنيا شادمانى نديده جز اين كه بدنبال آن او را با اندوه مواجه مى سازد، و هنوز باران آسايش بر او نباريده كه بلاهای سيل آسا بر سرش مى بارد ...». به اين ترتيب امام(ع) به دنبال این توصيف ها، نتيجه مى گيرد كه عاقل كسى است كه از آن به مقدار كم و به اندازه كفاف قناعت كند تا اسباب امنيّت خاطر فراهم سازد. چرا كه آنها كه فزون طلبند، براى حفظ اين فزونى، خود را در معرض آفات فراوان قرار داده و عوامل بدبختى و نابودى خويش را فراهم مى سازند.

بر اساس آیات قرآن یکی از آثار مهم «آفات و بلاها» بیداری مردم است، از این رو قرآن می فرماید: «در هيچ شهر و آبادى پيامبرى نفرستاديم مگر اين كه اهل آن را به سختى و رنج گرفتار كرديم، شايد به سوى خدا بازگردند». در واقع اين يك قانون عمومى بوده است و هدف آن آمادگى براى پذيرش دعوت انبيا(ع) است.

اولا: بسیاری از امور که ما آنها را بلا می پنداریم بخاطر آن است که سود و ضرر خود را معیار آن دانسته ایم؛ درحالیکه در مجموع نعمت و رحمت است. مانند؛ باران شدیدی که به خانه یا مزرعه ای آسیب می زند. از دید صاحب خانه و مزرعه بلاست ولی این باران باعث وفور آب قنات ها و نهرها می شود و رحمت است. فلسفه بروز بلاها، درک وجود نعمت هاست که باعث می شود قدر آنها را بهتر بدانیم؛ لذا نتیجه آن خیر است. و یکى از عوامل نزول بلا، شیوع برخى از گناهان بزرگ در میان مردم است.