زبان مهمترين كليد دانش، فرهنگ، عقيده و اخلاق است که اصلاح آن سرچشمه همه اصلاحات اخلاقى و انحراف آن سبب انواع انحرافات است. علماى اخلاق اصلاح زبان را گام مهمّى براى تقويت فضائل اخلاق و تكامل روح مى شمرند. پیامبر(ص) مى فرماید: «ايمان كسى استقامت و راستى پيدا نمى كند، مگر اين كه قلب او استقامت يابد و قلب نيز استقامت نمى يابد مگر اين كه زبان او راستى و استقامت پيدا كند».

آداب و فرهنگ يك ملّت، اثر تعيين كننده اى در اخلاق و اعمال آنها دارد؛ و به همين دليل، اسلام اهمّيّت فوق العاده اى به اين مسأله مى دهد و حفظ سنّت هاى حسنه را لازم مى شمرد. اين مسأله بازتاب گسترده اى در احاديث اسلامى دارد از جمله رسول خدا(ص) مى فرمود: (كسى كه سنّت نيكى را در ميان مردم بگذارد، هم اجر كار خود را دارد و هم مساوى پاداش تمام كسانى كه به آن عمل مى كنند؛ و كسى كه سنّت بدى بگذارد، كيفر آن، همانند كيفر كسانى كه به آن عمل مى كنند بر او خواهد بود).

فضايل و رذائل اخلاقى غالباً با يكديگر مربوطند. اين پيوند و ارتباط گاهى به خاطر ريشه هاى مشترك آنها است، و گاه به خاطر پيوند ثمرات و نتايج آنها با يكديگر. يك دروغ ممكن است سرچشمه دروغ هاى ديگر شود. انجام يك عمل اخلاقى نیز مانند رعايت امانت، منتهى به محبّت و دوستى و پيوند در ميان افراد يا تعاون اجتماعى و مانند آن مى شود.

یکی از زمينه هاى پرورش اخلاق، بالا بردن سطح علم و معرفت افراد است؛ در آيات فراوانی بر رابطه جهل با رذائل اخلاقى تاکید گرديده است. در آيه 55 سوره نمل و آيه 33 سوره يوسف و آيه 26 سوره فتح، جهل سرچشمه فساد، تعصّب و لجاجت بیان شده است. در آیه 4 سوره حجرات نیز، تعبير «اَكْثَرُهُم لايَعقْلِونَ»؛ (غالب آنها نمى فهمند) اشاره لطيفى است به اين كه خلق و خوى زشت غالباً از پايين بودن سطح آگاهى افراد سرچشمه مى گيرد.

فرهنگ هر قوم و ملّتى هر چه باشد در پرورش صفات اخلاقى اثر تعيين كننده اى دارد. خداوند در آیه 28 سوره اعراف سخن از عذر گروهى از منحرفان شيطان صفت به ميان مى آورد كه وقتى عمل زشت و قبيحى را انجام مى دهند، اگر از دليل آن سؤال شود مى گويند: اين راه و رسمى است كه نياكان خود را بر آن يافتيم.
در آيه 52 و 53 سوره انبیاء نیز به تأثير سنّت های غلط در جامعه اشاره شده است. مشرکان به ابراهیم(ع) می گفتند: ما همواره پدران خود را مى ديديم كه آنها را عبادت مى كنند.