«ذكر» به معناي نامداري و صاحب نام شدن بدون ذكر حق ميسور نيست؛ زيرا چيزي كه از حق تهي است سهمي از بقا و دوام ندارد و كساني كه پيوندي با نام و ياد خدا نداشته ‏اند، به بوته فراموشي سپرده شده ‏اند. آری شخصي صاحب نام خواهد شد كه با ياد حق و نام خدا پيوند عميق برقرار كرده باشد؛ لذا درباره رسول اكرم(ص) كه نه تنها با ياد خدا پيوند ناگسستني داشته و دارد، بلكه مظهر نام حق و آيت كبراي ياد الهي بوده و هست چنين آمده: «وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ»؛ (و آوازه تو را بلند ساختيم!).

در ادعيه اي كه از اهل ‏بيت(ع) به دست ما رسيده، خداوند به عنوان بهترين ذاكر و بهترين مذكور شناخته شده كه نمونه‏ هايي از آن در دعاي «جوشن كبير» آمده است: 1ـ يَا خَيْرَ الذَّاكِرِين‏. 2ـ يَا خَيْرَ الْمَذْكُورِين‏. 3ـ يَا مَنْ ذِكْرُهُ حُلْو. 4ـ يَا مَنْ لَهُ ذِكْرٌ لَا يُنْسَى‏. 5ـ يَا مَنْ ذِكْرُهُ شَرَفٌ لِلذَّاكِرِين‏. 6ـ يَا أَعَزَّ مَذْكُورٍ ذُكِرَ. 7ـ يَا خَيْرَ ذَاكِرٍ وَ مَذْكُور. و... از اين تعابير استنباط مي شود كه يكي از اسماي حُسناي خداوند، «ذاكر» و ديگري «مذكور» است.

«ذكر» به لحاظ ارزش وجودي داراي اقسام گوناگونی است؛ زيرا زماني به لحاظ «مذكور» سنجيده مي شود كه در اين حال، كامل‏ ترين ذكر، ياد بنده نسبت به خداوند و اسم اعظم او است؛ چون مذكوري كامل ‏تر از خداي سبحان نيست و زماني به لحاظ «ذاكر»، بررسي مي شود كه در اين وضع نيز كاملترين ذكر، ياد خداوند نسبت به بنده است، چون هيچ يادكننده‏ اي همتاي خداي سبحان نيست.

آنچه در جوامع روايي ما مورد عنايت اهل ‏بيت(ع) واقع شده اين است كه هر گونه ذكري اثر عبادي دارد و سبب تقرب ذاكر به خداوند مذكور مي شود، ليكن در فرايض عبادي يا نوافل ويژه كه ذكر خاص و مأثور رسيده، تبديل يا تحويل آن روا نيست، يعني اثر مطلوب از آن فريضه يا نافله بدون ذكر مأثور حاصل نمي شود. پس بايد ادعيه و اذكار را به همان صورت كه به ما رسيده است به زبان آوريم و از هر گونه تصرف در آن ولو با مضامين ديني هم سازگار باشد اجتناب نماييم تا موجب كم شدن اثر آن يا بي اثر شدنش نشود.

ذكر خدا آثار مثبت فراواني دارد؛ ذاكر خود را در مشهد خدا حاضر مي بيند و از كمال قرب و حضورش بهره مي ‏برد و از بسياري از افكار پليد و اخلاق رذيله دوري مي كند. در قرآن، عامل نسيان، شيطان معرفي شده كه با ياد خدا نسيان برطرف مي شود. شيطان عدو مبين است و از عدو مبين جز تعدي مستمر، چيز ديگري متوقع نيست لذا بايد عامل دفع يا رفع آن نيز استمرار داشته باشد، از اين رو به ذكر كثير امر شده ایم. ذكر خدا و ياد اسماي حسني كه نمونه بارزش دم مسيحايي است سبب زنده شدن مردگان به خواست حضرت عيسي(ع) و اذن خدا مي شود.

گاهي خداوند بنده خود را به ياد مي ‏آورد و گاهي بنده، خداوند را به ياد مي آورد. مثلا در سوره مريم(س) دارد كه رحمت خاص الهي به ياد حضرت زكريّا(ع) قرار گرفت و شخص زكريا(ع) مذكور، منظور و مرحوم آن رحمت ويژه واقع شد و گاهي بر عكس مي شود و بنده، خدا را به ياد مي آورد.

در روایت آمده است: «ذاكرِ خداوند در ميان اهل غفلت مثل مبارز در راه خداست که پاداشش بهشت است». در روايتى ديگر نیز می فرماید: «كسى كه در بازار با خلوص به ياد خداوند باشد، درحالی كه مردم مشغول دنیایشان هستند و غافل می باشند، خداوند براى او هزار حسنه مى نويسد و او را مى آمرزد، آمرزيدنى كه بر قلب بشرى خطور نكرده است».