«خوف» و «رجاء» به معناي بیم از کیفر و امید به لطف و رحمت خداست و قوی ترین انگیزه حرکت انسان به سوی تقوی و پاکیزگیها و بهترین راهنما براي کسب معارف الهی است. هیچ کس بدون این دو نمی تواند در آسمان قُربِ حقّ پرواز کند و به اوج قُربِ او راه یابد؛ ولی بهره گیری از این دو در صورتی امکان دارد که خوف و رجاء کاذب نباشد و نشانه کاذب نبودنش، هماهنگ بودنِ عمل با آن است؛ متأسفانه بسيارى از مردم، در امور دنيا خوف و رجاء صادقى دارند؛ در حالى كه نسبت به آخرت گرفتار خوف و رجاء كاذبند.

امام علي(ع) درباره حقيقت «خوف» و «رجاء» و نشانه هاي آنها تأكيد مي كند كه اگر كسي به خدا اميدوار است بايد در عمل آن را نشان دهد، هر اميدى جز اميد به خداوند نابجا، و هر ترسِ واقعى جز ترس از خدا نادرست است، چطور کسی ادعا می کند در مسائل مهمّ به خدا اميد دارد؛ درحالی که تواضع و احترامش در برابر بندگان بيش از خداست و در حقّ خدا كوتاهى مي كند، آيا نمى ترسد در اظهار اميد به خدا دروغگو باشد؟ يا اصلا خدا را شايسته اميد نمى داند؟ همچنين خوف از بندگان را نقد مى شمرد و خوف از پروردگار را نسيه، دنيا در چشم او بزرگ جلوه مي كند و بر خداوند مقدّم مى دارد و ...

امام علی(ع) درباره «محاسبه اعمال» از سوي شخص «پرهيزكار» می فرماید: «پيوسته عمل صالح انجام مى دهد، با اين حال ترسان است [كه از او پذيرفته نشود] روز را به پايان مى برد؛ در حالى كه همّ او سپاسگزارى [نعمت هاى الهى] است، و صبح مى كند؛ در حالى كه تمام همّش ياد خداست، شب را سپرى مى كند؛ در حالى كه ترسان است، و صبح بر مى خيزد؛ در حالى كه شادمان است، ترسان از غفلت هايى است كه از آن برحذر داشته شده، و شادمان براى فضل و رحمتى است كه به او رسيده [؛ زيرا روز ديگرى از خدا عمر گرفته و درهاى سعى و تلاش را به روى او گشوده است]».

امام علی(ع) درباره ويژگي هاي فرشتگان هنگام عبادت مي فرمايد: «با آن كه پيوسته مشغول عبادتند و در طول شب و روز تسبيح خدا مى گويند، فتور و سُستى به آنها دست نمى دهد، و از رغبتشان نكاسته تا از اميد به پروردگار خود روى برتابند، مناجات هاى طولانى، زبان آنان را خشك و ناتوان نساخته، اشتغال به غير خدا آنها را تحت سلطه خود نياورده، تا نداى بلند آنان را كوتاه سازد! و در مقام عبادت و بندگى، همچنان دوش به دوش ايستاده اند، راحت طلبى، آنان را به كوتاهى در انجام فرمانش وا نداشته، كودنى غفلت ها بر تلاش و عزم راسخ آنها چيره نمى شود و تيرهاى فريبِ شهوات، همّت هاى آنها را هدف قرار نمى دهد».