اولا: بیانات روایی ما را به این حقیقت رهنمون می سازند که استجابت دعا امری مطلق نیست، بلکه مشروط به شرایطی است مانند: توبه و خودسازی و کوشش برای پاکی قلب و روح، پرهیز از تغذیه از حرام و غصب اموال و ستم به دیگران، مبارزه با فساد و دعوت به حق، عمل به پیمان های الهی، توأم شدن دعا با عمل و تلاش و کوشش و... .
ثانیا: خدا بر اساس عدالت، مصلحت بندگانش را رعایت می کند و برآورده سازی حاجات شان را در ارتباطی مستقیم با مصالح شان، اعمال می نماید نه بر اساس ترتیب اثر دادن فوری به خواسته های بندگان. می توان گفت که مهم ترین شرط استجابت دعا مصلحت بودن آن برای بنده است.
ثالثا: خداوند بر اساس اطلاع کاملش از مصالح و مفاسد، گاهی مطلوب دعاکننده را فورا عطا می کند، گاهی درخواست او را اجابت می کند و می پذیرد ولی به خاطر اینکه دوستش دارد مطلوب او را با گذشت مدتی عطا می کند، گاهی دعای او را می پذیرد و مستجاب هم می کند امّا اثر آن را «پاک شدن» گناهان و کفاره آنها قرار می دهد و گاهی نیز ضمن پذیرش آن دعا، آن را ذخیره و توشه آن بنده برای آخرتش قرار می دهد.

امام علی(ع) در کلام حکیمانه ای هشت ویژگی سعاتمندان را بیان می کند، آنان انسان هایی متواضع و دارای کسب و کار حلال و باطنی پاك و صالح هستند زیرا اعمال و اقوال انسان تراوشى از صفات درونى اوست، آنان دارای نیتی خالص و فطرتی پاک و اخلاقی نيكو هستند. امام انفاق و كمك به نيازمندان، و حفظ زبان از غیبت و تهمت را از مهم ترين ویژگی های این افراد دانسته و در آخرین ویژگی می فرماید: آنان اهل بدعت نیستند.

در عصر امام عسکری(ع)، قحطی سامرا را فرا گرفت و معتمد به مسلمانان دستور داد برای نماز باران به صحرا بروند، آنان سه روز دعا کردند اما باران نبارید. تا آن که جاثلیق مسیحی به همراه نصارا و راهبی به صحرا رفتند. راهب دعا کرد و بارلن بارید. خلیفه شگفت زده دستور داد امام را از حبس خارج کرده تا چاره ایی بیندیشند. امام فرمودند مسیحیان برای نماز خارج شوند، راهب مانند گذشته دست به آسمان بلند کرد امام این بار امام استخوانی را از راهب گرفت و فرمود: «هر گاه استخوان پیامبرى زیر آسمان آشکار شود باران مى بارد».

روایات فراوانی درباره بداء و تغییر مقدرات در پرتو رفتار انسان وارد شده، مثلا یکی از موارد بداء دعاست و استجابت دعا به معنی تغییر تقدیر الهی است؛ لذا در آیات و روایات تأکید زیادی بر دعا شده و برخی صحابه مثل عمر و ابن مسعود در دعایی از خدا می خواستند که نام آنها را از زمره گنهکاران محو کند، یا در مورد رزق و عمر انسانها آمده: «لا یَزِیدُ الْعُمْرَ اِلاَّ الْبِرُّ وَ لاَ یَرُدُّ الْقَدَرَ اِلاَّ الدُّعاءُ...» و «اَلْاِسْتِغْفارُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ...».

درباره مذمت اشخاص فَحّاش در روايات عباراتی وجود دارد؛ مانند: 1- شیطان شریک و رفیق شخص فحاش است. 2- بهشت بر فحاش حرام شده است. 3- وعده آتش به فحاش داده شده است. 4- فرد فحاش یا زنازاده می باشد یا شیطان با او رفیق و همراه است. 5- فحاش از بدترین بندگان خداست. 6- فحاش پست و جفاکار است. 7- فحاشی موجب عدم استجابت دعا می شود. 8- فحاش ستمکار می باشد. 9- فحاشی سلاح انسان پست است و ...

خداوند براي اينكه عبادت بودن دعا و مطلوب بودن آن مشخص شود، مسئله اخلاص را در دعا شرط كرده است و مي فرمايد: «خدا را با اخلاص بخوانيد». خدا دعاي با اخلاص را جواب مي دهد. آنچه مي خواهند مي دهد و اضافه هم مي دهد؛ چون خواسته ‏شان مصلحت است. اگر كسي خواست دعا كند و مطمئن باشد مستجاب می گردد، راهش اين است كه تمام علاقه ‏ها و اميدهايي كه به غير خدا تعلق گرفته قطع كند. به هر اندازه كه انسان موحّد است دعاي او مستجاب مي شود و خداي سبحان، دعاي موحّد را رد نمي كند و به اندازه توحيدِ او، دعايش مستجاب است.

در روایات اسلامى براى استجابت دعا شرایطی مطرح شده، از جمله: توبه و پاکی قلب از گناه، پاکی غذا از اموال غصبی، مبارزه با فساد و امر به معروف و نهی از منکر، ایمان و عمل صالح و تشخیص مصالح و مفاسد در دعا کردن. مجموع شرائط فوق بیان گر این واقعیت است که دعا نه تنها نباید جانشین اسباب طبیعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلکه براى اجابت آن باید در برنامه هاى زندگى دعا کننده دگرگونى کلى به عمل آید، روحیات شخص، نوسازى شود، و در اعمال پیشین خود تجدید نظر کند.

اگر در مواردی دعای انسان مستجاب نمی شود به دلیل آن است که در تشخیص مصالح و مفاسد خود دچار اشتباه گردیده، زیرا گاهی با تمام وجود درخواستی را از خداوند دارد، که به هیچ وجه صلاح او نیست. از سوی دیگر، عجول بودن انسان، براى کسب منافع بیشتر و شتاب زدگى او در تحصیل خیر و منفعت، سبب مى‏ شود که بدون بررسی تمام جوانب مسائل، نتواند خیر واقعى را تشخیص داده و هوى‏ و هوس هاى سرکش، حقیقت را در نظرش دگرگون سازد، و به دنبال شرّ برود.