«اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» کتابی است در زمینه اختلاف نظرهای فرق مسلمین در زمینه مسائل اعتقادی و تفاوت ها و اشتراک های آنها با عقاید شیعه که توسط شیخ مفید ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان معروف به ابن المعلم (336 ق ـ 413 ق) به رشته تحریر در آمده است.

از ويژگى هاى زندگى دنيا، وجود اختلاف آراء و افكار است؛ بدون شك هر انسانى از وجود اين اختلافات در اين جهان رنج مى برد و همه آرزو مى كنند اين اختلافات روزى برچيده شود. مسلماً خدايى كه انسان را براى تكامل و هدايت آفريده به مقتضاى مقام ربوبيّتش انسان ها را از نيل به چنين خواسته اى محروم نخواهد كرد و چون اين هدف در دنيا انجام نمى گيرد و شواهد موجود نيز بر اين معنا گواهى مى دهد، حتماً جاى رفع اختلافات و رسيدن به وحدت، سراى ديگرى است. به اين ترتيب يكى از اهداف معاد، نفى اختلافات و بازگشت به وحدت است.

طبق آیه 213 سوره بقره خداوند پیامبران را فرستاده تا اختلافات ناشى از جهل و محدودیّت دانش بشرى را برطرف سازند. انبیاء به وسیله نیروى وحى که از هر خطایى مصون است به این اختلافات پایان می دهند گرچه هوا و هوس ها و خودخواهى ها و خود برتر بینى ها سبب اختلافات تازه اى می شود و از این منازعات تنها مؤمنان صالح مصون می مانند.

عادات، امور متغیّر و ناپایدارى هستند که داراى اسبابى مانند: اوضاع اقتصادى، وضع جغرافیایى و... مى باشند. این عوامل نه تنها در همه جا یکسان نیستند، بلکه گاهى اختلافات بسیار مهمّى در آنها دیده مى شود. امّا امور فطرى که از سرچشمه پایدار و تغییرناپذیر الهامات روحى و فطرى سر چشمه می گیرد، گذشت زمان و اختلاف ملل، تغییرات اندکی در آن ایجاد می کند. گاهی مسائلى از قبیل محیط، تربیت و تبلیغات فاسد سبب کم رنگ شدن و یا از بین رفتن فطرت می شود، لکن با تغییر عوامل ذکر شده، فطرت اثربخش خواهد بود.

قرآن کریم در آیات 10 و 11 و 13 سوره حجرات، آیه 92 سوره انبیاء، آیه 2 سوره مائده و آیه 22 سوره مجادله تمام امّت اسلامى از هر ملیّت و قومى که هستند را به اتحاد و یگانگى به جهت دفاع از اسلام و مقابله با دشمنان دعوت کرده و ملاک برتری را تقوا قرار داده زیرا در سایه تقوا و پرهیزکاری اختلافات برچیده می شود. از این رو قرآن در نفی قوم گرایی و برتری نژادی، مسلمانان را برادر و اعضای یک خانواده می داند.
 

تعبير «لا تَظْلِمُونِ وَ لا تُظْلَمونَ» که در آیه 279 سوره بقره آمده است، يك شعار مهم و قانون كلّى اسلامى است. هر چند این قانون در اينجا در مورد رباخواران پياده شده ولى طبق اين اصل قرآنى در تمام شئون زندگی، هيچ كس نبايد ظلم كند و نه مورد ظلم قرار گيرد؛ زیرا که هر دو گناه و خلاف است.

اختلاف مکاتب در قیامت معنی ندارد، چون حقایق آن چنان آفتابى مى گردد که اختلاف مکتب و عقیده، به کلى برچیده مى شود و آنچه در حال حاضر به آن دچاریم به سبب وجود حجاب های عالم ماده است.

اختلافات اوس و خزرج که توسط پیامبر(ص) خاموش شده بود گاها توسط  يهوديان و يا دوستان نادان و تعصب هاى جاهلانه، شعله ور مي شد. روزی ثعلبة بن غنم و اسعد بن زراره افتخارات قبيله خود را به رخ هم می کشیدند که کم کم کار به جاي باريک کشيد و قبيله دو طرف از جريان آگاه شده دست به اسلحه بردند. آيات فوق در اينجا نازل و همه مسلمانان را دعوت به اتحاد نمود.

آیات آغاز سوره حجرات، آداب برخورد با پیامبر(ص) را بیان مى کند، سپس سلسله اصول مهم «اخلاق اجتماعى» بیان شده، بخش سوم دستوراتى درباره چگونگى مبارزه با اختلافات است، در بخش چهارم اهمیّت تقوا بیان شده، سپس بر این مسأله تأکید شده که، ایمان تنها به گفتار نیست، بخش بعد اسلام را یک هدیه بزرگ الهى براى مؤمنان دانسته، لذا باید شکرگذار باشند، در پایان هم از علم خداوند و آگاهى او از همه اسرار نهان عالم هستى و اعمال انسان ها سخن مى گوید.