آفرینش انسان از خاک یا گل، در سوره های انسان، مومنون، روم، صافات، حجر و الرحمن مورد اشاره قرار گرفته است. از مجموعه این آيات استفاده مى ‌شود كه انسان در آغاز خاك بود و پس از آمیخته شدن با آب، تبديل به گِل شده و پس از مدتی اين گل، شكل لجن بد بوئی به خود گرفته و... . اما در آیات دیگری از قرآن، خلقت انسان را از نطفه مختلط مى ‌شمرد، که البته منظور از اين آيات، آفرينش انسان در مراحل و نسل ‌هاى بعد است. به اين ترتيب كه جدّ نخستين ما از خاك آفريده شد و فرزندان و اعقاب او از نطفه امشاج.

آغاز وجود همه ما از خاك بوده است؛ يا به دليل اينكه همه از آدم هستيم و آدم از خاك است، يا به خاطر اينكه تمام موادّ غذايى كه گوشت و پوست و استخوان ما از آن تشكيل شده از خاك گرفته مى شود، و بازگشت همه ما نيز مسلّماً به خاك خواهد بود و رستاخيز ما نيز از خاك صورت مى گيرد و اين دليل روشنى است بر مسأله معاد جسمانى. اين تعبير، هم پاسخى است به آنان كه معاد را غير ممكن مى شمردند و هم هشدارى است به طاغيان و متكبّران كه بدانند همه در آغاز خاك بودند و به خاك باز مى گردند و دگر بار از خاك برمى خيزند.

گروهی از محدثان اسلامی، از پیامبر(ص) روایت کرده اند که فرمود: «زمین سجده گاه و مایه پاکیزگی برای من قرار داده شده است». بر این اساس خاک، سنگ، ریگ و گیاه آن، اصل در سجود است و بدون عذر موجه نباید از آن، تعدّی کرد. از سویی این مساله، یک حکم الهی برای پیروان آیین مقدس اسلام است و بدین ترتیب، مشروع بودن سجده بر زمین و اجزاء آن، ثابت می شود.در این رابطه از پیامبر(ص) نقل شده: «صُهیب هنگام سجود، از خاک پرهیز می کند»، حضرت فرمود: «صُهیب، صورت خود را بر خاک بگذار».
 

نزد شیعه این نیکوست که برای نماز خاک پاک و پاکیزه اى که طهارتش مورد یقین است همراه داشته باشد؛ چون نمى توان به طهارت هر زمینى که انسان فرود مى آید و نماز مى خواند یا سجده مى کند اطمینان یافت و این تعهّد و التزام، مثل التزام نمازگزار به پاکى لباس و بدن و محلّ نماز و مثل ذخیره کردن خاک پاک براى تیمم بر آن است. و این قاعده نزد پیشینیان صالح، ثابت بوده هرچند تاریخ از نقل آن غفلت کرده است.

حضرت على(ع) درباره معنای «سجود» می فرمایند: «وقتى سر بر زمين مى نهى؛ يعنى از اين خاك خلقم كردى و وقتى سرت را برمى دارى؛ يعنى از همین خاک بیرونم آوردی و سجده دوم را که می کنی یعنی به سوى همين خاك مرا باز مى گردانى، و وقتى [سر] از سجده دوم برمى دارى؛ يعنى از همين خاك يكبار ديگر مرا خارج مى كنى».

علت اين كه شيطان گناه كرد؛ اما ملائكه گناه نمي كنند اين است كه شيطان از جن است؛ او در بين فرشتگان بود ولي فرشته نبود. شيطان، خود به خداوند گفت: مرا از آتش خلق كردي، خدا هم او را تكذيب نكرد و اصل اينكه جنّ از آتش خلق شده در قرآن مورد تأييد است. پس فرشته معصيت نمي كند ولي جن، مانند انسان مختار است، لذا گاهي اطاعت دارد و گاهي هم عصيان از او سر می زند.

پس از پایان آفرینش انسان، همه فرشتگان سجده کردند، اما، «ابلیس» سجده نکرد. او در جواب سؤال خداوند درباره عدم سجده، به پندار خود با سه مقدمه، فرمان پروردگار را نفى کرد:  1- من از آتشم و او از گل. 2- آتش اشرف از خاک است. 3- هرگز نباید به موجود اشرف، دستور داد که در برابر غیر اشرف، سجده کند! تمام اشتباه «ابلیس» در این دو مقدمه اخیر بود. زیرا اولاً ـ آدم تنها از خاک نبود، بلکه عظمتش از روح الهى بود. ثانیاً ـ خاک به مراتب برتر از آتش است. ثالثاً ـ مسأله، مسأله اطاعت فرمان پروردگار است.

شیعه و سنی از پیامبر(ص) نقل کرده اند که فرمود: «زمین براى من محلّ سجده و طهارت قرار داده شده». در اين حديث پیامبر(ص) زمین را طهور و مسجد معرفی می کند. در واقع آنچه طهور است و با آن مى توان تیمّم کرد، تنها خاک و سنگ زمین است. بنابر این سجده نیز تنها بر آنها صحیح است. هم چنین عایشه می گوید: «من هرگز ندیدم پیامبر(ص) (به هنگام سجده) پیشانى خود را به چیزى بپوشاند»، از این رو پیامبر(ص) نیز بر زمین سجده مى کرد، نه بر فرش، لباس و مانند آن.

شخصى پیش عمر آمد و گفت: من جنب شدم و آبى نیافتم، عمر گفت: نماز نخوان. در این هنگام، عمّار گفت: اى امیر مؤمنان به یاد ندارى که من و تو در جنگى بودیم، جنب شدیم و آبى نیافتیم و تو نماز نخواندى و من در خاک غلطیدم و نماز خواندم، آنگاه پیامبر(ص) فرمود: همانا تو را کافى بود دو دستت را به زمین مى زدى و سپس بر آن پُف مى کردى و آنگاه با آن صورت و دو کفّت را مسح مى کردى.

چون نماز یک امر عبادی «توقیفی» است، طبعاً تمام خصوصیات آن در اختیار شارع مقدس است و در فقه امامیه ثابت شده است که نمازگزار، تنها بر زمین (سنگ، خاک و یا روییدنی غیر خوردنی و پوشیدنی) باید سجده کند. از آنجا که غالباً سنگ و خاک و... در خانه ها و مراکز کار و در وسائل نقلیه فراهم نیست، لذا پیروان اهل بیت(ع)، قطعه خاکی را به همراه خود نگه می دارند تا به هنگام نماز بر خاک سجده کنند و شرط لازم را تحصیل نمایند و این نه تنها بدعت نیست، بلکه انجام یک فریضه است.