امام على(ع) اصرار زیادى داشت که در میدان جمل جنگى صورت نگیرد، بطوریکه در فاصله میان نماز صبح تا ظهر، پیوسته آنها را دعوت به صلح و بازگشت به بیعت مى کرد و به عایشه سفارش کرد که طبق دستور قرآن در خانه اش بماند. طلحه و زبیر را نیز از پیکار بر حذر داشت و گفتار پیامبر(ص) که زبیر را از این پیکار منع کرده بود را یاد آور شد. اما هیچکدام اثر نکرد و جنگ جمل با آن همه کشته و تلفات به وقوع پیوست.

وقتی طلحه و زبیر با عایشه به بصره آمدند بعضى معتقد بودند که امام با آنها درگیر نشود و پایه های خلافت را محکم کند. اما امام علی(ع) پاسخ داد: من همچون کفتار نیستم که با ضربات آرام خواب مى رود تا این که صیّاد به او مى رسد و غافلگیرش می کند. آنها با شعار خونخواهی عثمان قصد داشتند بعد از بصره، کوفه و تمام عراق و شام را گمراه کرده و در اختیار بگیرند و این امر بعد از وفات پیامبر(ص) بارها صورت گرفته. لذا امام(ع) این فتنه را در نطفه خاموش کرد و فرصت را با پیشنهاد سست عافیت طلبان از دست نداد.

امام علی(ع) در خطبه 22 نهج البلاغه بعد از این که با استدلال روشن و منطقی، بهانه را از جنگ افروزان جمل گرفت، مى فرماید: «اگر آنها از پذیرفتن حق سر باز زنند، لبه تیز شمشیر را به آنها مى بخشم». در بخشی دیگر از این خطبه، امام(ع) با اشاره به تهدیدهای شورشیان جمل، می فرماید: «من، کسى نبودم که به نبرد تهدید شوم یا از شمشیر و نیزه مرا بترسانند» و علّت آن، شهامت و شجاعت حضرت و یقین قاطع ایشان به پروردگار متعال بود.

 امام علی(ع) در خطبه ای قبل از جنگ جمل، می فرماید: «حکومت بر شما از این کفشِ فرسوده و وصله خورده من نیز کم ارزش تر است، امّا اگر براى اقامه حق و ابطال باطل و سوق دادن جامعه به سوى سعادت و کمال بوده باشد، هدفِ مطلوب و دوست داشتنى من است». بعد، خدمات خود به اسلام در زمان پیامبر(ص) را یاد آور می شود و اشاره مى کند که امّت اسلامى، برگشت به سوى سنن جاهلى را شروع کرده و هر روز از مسیر پیغمبر و اسلام و قرآن فاصله بیشترى مى گیرد و ایشان می خواهد این رویه را در هم بشکند.

حاکم نیشابوری از ابو ایوب انصاری نقل می کند که: پیامبر اکرم(ص) به علی(ع) دستور داد که با سه گروه «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین» پیکار کند. همین معنا در «تلخیص المستدرک ذهبى» نیز آمده و در کتاب «اُسْدُ الْغابَة» نیز دو روایت به همین مضمون در شرح حال على(ع) آمده است. و این پاسخى است به ناآگاهانى که به جنگ هاى دوران خلافت على(ع) خرده مى گیرند.

امام علی (ع) دریافته بود که طلحه و زبیر بیعت خود را خواهند شکست؛ اما به خاطر اینکه وظیفه هرکس ـ مخصوصاً رهبران جامعه ـ این است تا آن جا که خطرى براى اجتماع به وجود نیاید در عیب پوشى بکوشند و پرده درى نکنند، از افشای آنها اجتناب کرد. چرا که پرده دریها از یکسو، احترام شخصیت افراد را در هم مى شکند و از سوى دیگر، آنها را در ارتکاب گناه جسور مى کند؛ زیرا در پرده بودن عیب همواره سبب احتیاط افراد است،... و از همه اینها گذشته پرده درى باعث اشاعه فحشا در جامعه و آلوده شدن دیگران به گناه مى گردد.

این آیه طبق سیره قرآن، یک مفهوم کلّى و جامع را بیان مى کند که على(ع)، سلمان فارسى یا یاران مهدى(ع) از مصداق هاى مهم آن مى باشند؛ ولی کسان دیگرى که این برنامه ها را تعقیب مى کنند، نیز شامل مى شود، هر چند در روایات از آنها ذکرى نشده باشد.

خطبه 22 نهج البلاغه، ناظر به آتش افروزان جنگ جمل، یعنى طلحه و زبیر و یاران آنها است. و با اشاره به حرکت هاى آشوب طلبانه اى که بعد از قتل عثمان و بیعت مردم با ایشان روى داد، از کسانی که در عصر عثمان با سلطه بر پُست هاى حسّاس کشور، به سوء استفاده از بیت المال اسلامى دست زده بودند و بعد از عثمان در انتظار خلافت و مقامات دیگر روز شمارى مى کردند، تعبیر به شیطان می نماید و به مومنین هشدار مى دهد که مراقب باشند تا در دامِ لشکرِ شیطان که به بهانه خونخواهی عثمان بود، نیفتند.

امام علی(ع) در بخشی از خطبه 22 نهج البلاغه، به دستاویز اصلى طلحه و زبیر و همراهان آنها ـ یعنى مسأله خون خواهى عثمان ـ اشاره کرده و بیان می نماید که نقش اصلی را در قتل عثمان کسانی برعهده داشته اند که اکنون به خونخواهی او برخواسته اند و در مقابل علی(ع) -که تلاش خود را در جلوگیری از قتل عثمان انجام داده بود- ایستاده اند.