آذربایجان منطقه ای است که در سال 20 هجری تحت حاکمیت اسلام قرار داشت و شامل مناطق تبریز، خوی، ارومیه و اردبیل و مناطقی از گیلان و مازندران می شد، سرزمینی سرسبز با چشمه هایی پر آب، به گونه ای که معاويه سالانه سى هزار هزار درهم از آن سرزمین خراج دريافت مى کرد که نشان از برکات گسترده آن منطقه داشت.
خليفه دوم به اعتقاد خود، روى مصالح خاصى كه اوضاع آن روز ايجاب مى كرد نكاح موقت را تحريم نمود. البته اين تحريم، قانونى و عرفى بود نه تحريم شرعى و دينى؛ چراكه ازدواج موقت در اسلام جايز است و مسلمين معتقدند كه قرآن و احاديث متواتره، آن را اجازه داده اند، فقط بعضى ادعا مى كنند كه اين حكم منسوخ شده كه براى اثبات مدعاي خود بايد دليل اقامه كنند. گذشته از اين، به حكم عقل هر كارى كه نفعى در بر دارد و زيان دنيوى و اخروى نداشته باشد جايز است و ازدواج موقت از همين قبيل است.
امام علی(ع) در خطبه شقشقیّه مى فرماید: «ابوبکر خلافت را در اختیار کسى قرار داد که مجموعه ای از خشونت و سختگیرى بود با اشتباه فراوان و پوزش طلبى».
عمر در سقیفه لباس خلافت را بر تن ابوبکر کرد و او هم به موقع پاداش وى را داد. او در حال احتضار، به عثمان گفت وصیّت او را نسبت به عمر بنویسد و گفت: بنویس: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم... ولی بیهوش شد. عثمان از جانب خودش نوشت: «من عمر بن خطاب را خلیفه بر شما قرار دادم...». ابوبکر به هوش آمد و گفت: چه نوشتی؟ او خواند. ابوبکر تکبیر گفت و در حقّ او دعا کرد. آری عثمان این خدمت بزرگ را به عمر کرد، بنابراین جاى تعجّب نیست که عمر شورایى با چنان ترکیب، تنظیم کند که محصول آن خلافت عثمان باشد.
فقهای شیعه این شهادت را «جزئی» از اذان نمی دانند؛ اما ذکر آن را در اذان «مستحبّ» می دانند. زیرا روایاتی وجود دارد که می گوید، هر گاه شهادت به توحید و رسالت دادید، شهادت به ولایت علی بن ابیطالب(ع) نیز بدهید. اطلاق این روایات شامل اذان نیز می شود. شهادت ثالثه به هیچ وجه بدعت نیست؛ چون فقهای شیعه آن را بخشی از اذان نمی دانند تا ادای آن، وارد کردن چیزی در دین به حساب آید. اگر بخواهیم شهادت ثالثه را بدعت بدانیم، خلیفه دوم به خاطر ایجاد تغییراتی در اذان، سزاوارتر است که به بدعت گذاری متهم شود.
«عمرو عاص» 34 سال قبل از بعثت متولد شد. پدرش «عاص بن وائل» مورد نكوهش قرآن قرار گرفت. مادرش نيز بدنام ترين زن در «مكّه» بود، به گونه اى كه وقتى «عمرو» را زاييد، پنج نفر مدّعى پدرى او بودند. او در ظاهر مسلمان شد و پيامبر(ص) او را فرمانده لشكر كوچكى كرد و به «ذات السّلاسل» فرستاد. خليفه دوم او را راهي مصر كرد و آنجا را فتح كرد. نقش او در به نيزه كردن قرآن در جريان جنگ صفين كه باعث پيروزي معاويه شد در تاريخ مشهور است. او به پاس اين خدمت، به حكومت مصر رسيد و تا پايان عمر در آنجا به سر برد.
کوفه در سال 17 هجری به صورت شهر درآمد و سعد بن ابى وقّاص آن را بنا کرد. علت بناى این شهر این بود که سعد بن ابى وقّاص بعد از فتح عراق و غلبه بر لشکر ساسانیان، در مدائن فرود آمد ولی به علت بدی آب وهوای شهرهای عراق، لشکریان اسلام رنگ پریده و بیمار شدند، لذا سعد کوفه را که با مزاج آنان سازگار بود به عنوان محل اقامت در نظر گرفت.
با توجه به آیاتی از سوره نجم که گفتار پیامبر(ص) را نه سخنی برآمده از هوا و هوس بلکه حق می داند، احادیث ایشان به عنوان حجتی لازم الاتباع باید در میان جامعه اسلامی جایگاه بسیار ویژه ای می یافت. ولی خلیفه اول و دوم نقل احادیث را ممنوع کردند و در توجیه این کار گفتند: ممنوعیت نقل حدیث به خاطر آميخته نشدن آن ها با آیات قرآن است. این عذر با توجه به معین و مضبوط بودن آیات و سوره ها، هنگام وفات پیامبر(ص) و فصاحت و بلاغت متن وحی، بسیار بی اساس به نظر می رسد.
قال الباقر (عليه السلام):
الحَجُّ تَسْکِين القُلُوبُ
حجّ آرامش بخش دلها است.
بحار الانوار: 75/183