عوامل لغزش و گناه عبارت است از: 1- جهل؛ 2- رذائل اخلاقى؛ مثل هواپرستى، تكبر، لجاجت و حسادت که مانع تعقّل صحيح است. 3- عدم تأمل و تفکر در تصميم گيرى؛ 4- تصميم گیری در حال غضب؛ 5- استبداد رأى و عدم مشورت در امور و ...
در سوره های «انعام، نمل و عنکبوت» سخن از «تزیین شیطان» است. در معنای آن بعضی گفته اند: منظور همان وسوسه هاى شيطان است كه زشت را در نظر زيبا مى كند و يا با استفاده از عوامل مختلف خارجى اعمال زشت را زينت مى دهد، همان گونه كه گاهى مواد كشنده را در پوشش هايى از شيرينى قرار مى دهند، و انحرافات بزرگ را در لفافه هايى از قبيل عنوان تمدّن و روشنفكرى و آزاد انديشى و امثال آن مى پوشانند.
قرآن سرچشمه شقاوت انسان را «طغیان» و«دنیا پرستى» می داند، در واقع عصاره تعالیم انبیاء نیز همین است، زیرا هواپرستى پرده اى بر عقل انسان کشیده، و اعمال بدش را تزیین مى دهد و قدرت «تشخیص» را از او مى گیرد و او را به خود مشغول مى دارد. امام علی(ع) در حدیثی می فرماید: «هولناک ترین چیز ها پیروى از هواى نفس، و آرزوهاى طولانى است، اما پیروى از هوى، شما را از حق باز داشته، و اما آرزوهاى طولانى آخرت را به فراموشى مى سپرد». هم چنین امام صادق(ع) مى فرماید: «نفس را با هوا و هوس رها مکن زیرا نفس را می کشد».
امیرالمومنین(ع) درباره ی علت پیمان شکنی و مخالفت با حکومتشان رااینگونه بیان می فرمایند: آنها نسبت به حقایق، ناآگاه و بى خبر نبودند، بلکه دنیاطلبى و هواپرستى شدید ـ که مخصوصاً بعد از فتوحات بزرگ اسلامى و سرازیر شدن سیل غنائم گرانبها و عادت به زندگى مرفّه، به ویژه در عصر عثمان پدید آمده بود ـ سبب شد که دنیا را بر دین ترجیح دهند و حقیقت را به افسانه بفروشند و سراى آخرت را به ثمن بخس متاع دنیا از دست دهند.
از مهمترین عوامل پیدایش و گسترش بدعت در جامعه هواپرستى و شهرت طلبى است که روایات مختلفی به این مطلب اشاره دارد.
روح نفاق سبب مى شود كه انسان با هر گروه هم صدا گردد، و اصالت و استقلال فكر خود را از دست دهد. روشن است چنين انسانى قدرت بر قضاوت صحيح ندارد.
امام علی(ع) سرچشمه نفاق را یکی از این صفات می داند: هواپرستى، تهاون و سستى در امر دين، غضب، و طمع.
بدیهی است که هر يك از اين امور چهارگانه خود حجابى است ضخيم در برابر ديدگاه عقل انسان.
پیامبر(ص) در «حجة الوداع» نشانه های آخر الزمان را این گونه بیان می فرماید: «از نشانه هاى قیامت، تضییع نماز، پیروى از شهوات، تمایل به هواپرستى، گرامى داشتن ثروتمندان، فروختن دین به دنیا است. در این هنگام، طولى نمى کشد که فریادى از زمین برمى خیزد، سپس در این مدت زمین را مى شکافند و زمین پاره هاى دل خود را بیرون مى افکند، فرمود: منظورم طلا و نقره است، سپس گفت: در آن روز، دیگر طلا و نقره اى به درد نمى خورد (و فرمان الهى فرا مى رسد) این است معنى سخن پروردگار: «فَقَدْ جاءَ اَشْراطُها»».
مرگ، دریچه عالم بقا است، از این رو امام على(ع) در حدیثی می فرماید: «هر خانه اى درى دارد و در خانه آخرت، مرگ است». در حقیقت توجه به مرگ اثر عمیقى در شکستن شهوات، و پایان دادن به آرزوهاى دور و دراز، و زدودن زنگار غفلت از آینه دل دارد، لذا امام صادق(ع) مى فرماید: «یاد مرگ شهوت هاى سرکش را در درون آدمى مى میراند، ریشه هاى غفلت را از دل بر مى کند، قلب را به وعده هاى الهى نیرو مى بخشد، و نشانه هاى هواپرستى را در هم مى شکند، آتش حرص را خاموش مى کند، و دنیا را در نظر انسان کوچک مى کند».
هواپرستى سرچشمه غفلت از خدا و خلق خدا است و عامل بیگانگى از همه اصول اخلاقى است. انسان را در خویشتن فرو مى برد و از همه حقایق جهان دور مى سازد. یک انسان هواپرست جز به اشباع شهوات خویش نمى اندیشد و برای او آگاهى، گذشت، ایثار، فداکارى و معنویت مفهومى ندارد.
انسان هواپرست در نتیجه غفلت از خدا، جز به اشباع شهوات خویش نمى اندیشد. آگاهى، گذشت، ایثار، فداکارى و معنویت براى او مفهومى ندارد. انسان هواپرست، همیشه گرفتار افراط است و آن قدر رو به افراط گام برمى دارند، تا خود را هلاک و نابود کنند.
الامام علي (ع)
فرض الله الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق
خداوند روزه را براي آزمودن اخلاص بندگان واجب کرد
ميزان الحکمة 6 / 389