بخش اول این سوره: توجهى است به خداوند و اسماء حسناى او. بخش دوم: تهدیدهائى است نسبت به کفار، پیرامون عذابهاى آنها در دنیا و قیامت. بخش سوم: بیان داستان موسى(ع) و فرعون و گفتگوی مؤمن آل فرعون با فرعونیان است. بخش چهارم: بیان صحنه هائى از قیامت است. بخش پنجم: مسأله توحید و شرک و نشانه هاى توحید و دلائل بطلان شرک، مطرح مى شود. و بخش ششم: دعوت پیامبر(ص) به صبر و شکیبائى، می باشد.
این سوره از پنج بخش مهم تشکیل یافته است: 1 ـ مسأله دعوت به توحید خالص. 2 ـ مسأله معاد. 3 ـ بیان اهمیت قرآن مجید. 4 ـ بیان سرنوشت اقوام پیشین و مجازات دردناک الهى نسبت به تکذیب کنندگان آیات حق. 5 ـ بحثی پیرامون مسأله توبه.
آیات این سوره را در پنج بخش مى توان خلاصه کرد: 1 ـ بخشی پیرامون نشانه هاى عظمت خداوند و دلائل توحید سخن مى گوید. 2 ـ در بخش دیگرى از ربوبیت پروردگار و تدبیر و خالقیت و رازقیت او و آفرینش انسان بحث مى کند. 3 ـ بخش دیگر پیرامون معاد است. 4 ـ قسمتى از آیات آن نیز، اشاره به مسأله رهبرى انبیاء و مبارزه پى گیر و مستمرشان با دشمنان و دلدارى پیامبراسلام(ص) در این زمینه مى باشد. 5 ـ سرانجام، بخشى از آن بیان مواعظ و اندرزهاى الهى در زمینه هاى مختلف است.
در این سوره چهار بخش عمده وجود دارد: 1- نخست سخن از رسالت پیامبراسلام(ص) و قرآن مجید و هدف از نزول این کتاب بزرگ آسمانى و گروندگان به آن است. 2- بخش دیگرى از این سوره به رسالت سه نفر از پیامبران الهى می پردازد. 3- بخشى از این سوره، درباره آیات و نشانه هاى عظمت پروردگار در عالم هستى است. 4- بخش مهم دیگرى از این سوره درباره مسائل مربوط به معاد و چگونگى حشر و نشر و سؤال و جواب در روز قیامت و پایان جهان و بهشت و دوزخ سخن مى گوید.
به طور کلى، محتواى این سوره در پنج بخش خلاصه مى شود: بخش اول: بحثى پیرامون گروه هائى از ملائکه و گروهى از شیاطین و سرنوشت آنها. در بخش دوم: از کفّار و انکارشان نسبت به«نبوت» و«معاد» و عاقبت کار آنها در قیامت سخن مى گوید. بخش سوم: قسمتى از تاریخ انبیاى بزرگ را بیان می کند. بخش چهارم: درباره یکى از انواع شرک، یعنى اعتقاد به رابطه خویشاوندى میان خداوند و جن یا خداوند و فرشتگان بحث مى کند. و سرانجام در بخش پنجم به بیان پیروزى لشکر حق بر لشکر کفر و شرک و نفاق، اشاره می نماید.
بخش اول این سوره: از مسأله توحید و مبارزه با شرک و مسأله نبوت پیامبر اسلام(ص) سخن مى گوید. در بخش دوم: گوشه هائى از تاریخ نه نفر از پیامبران خدا را بیان می کند. بخش سوم: سخن از سرنوشت کفار در قیامت است. چهارمین بخش: از آفرینش انسان و مقام والاى او و سجده فرشتگان بر آدم، سخن مى گوید. پنجمین و آخرین بخش: تهدیدى است براى همه دشمنان لجوج و تسلى خاطرى است براى پیامبر اسلام(ص) و بیان این واقعیت که او در دعوت خود هیچ گونه اجر و مزدى از کسى نمى طلبد و هیچ درد و رنجى براى هیچ کسى نمى خواهد.
مطالب این سوره عبارتند از: 1- پیشگوئى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در آینده. 2- گوشه اى از طرز فکر و چگونگى حالات افراد بى ایمان و تهدید آنها به عذاب و کیفر الهى در رستاخیز. 3- بیان بخشی از آیات عظمت خداوند در آسمان و زمین و وجود انسان. 4- سخن از توحید فطرى و بیان دلائل آفاقى و انفسى شناخت خدا. 5- تبیین حالات افراد گنهکار و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها. 6- اشاره اى به مسأله مالکیت و حق ذى القربى و نکوهش از رباخوارى.
به طور کلى، محتواى این سوره در پنج بخش خلاصه مى شود: 1- بعد از ذکر حروف مقطعه اشاره به عظمت قرآن مى کند. 2- از نشانه هاى خدا در آفرینش آسمان و زمین سخن مى گوید. 3- قسمتى از سخنان حکمت آمیز«لقمان» به فرزندش را نقل می کند. 4- بار دیگر به دلائل توحید می پردازد. 5- اشاره کوتاه و تکان دهنده اى به مسأله معاد و زندگى پس از مرگ دارد.
محتوای این سوره را می توان به چند بخش تقسیم کرد: در بخش اول، سخن از قرآن است. سپس بحثى پیرامون نشانه هاى خداوند، آفرینش انسان، رستاخیز و حوادث قبل و بعد از آن و بعد بحثهاى مؤثر و تکان دهنده اى از بشارت و انذار دارد و به همین مناسبت، اشاره کوتاهى به تاریخ بنى اسرائیل و سرگذشت موسى(ع) و اشاره اى به احوال گروهى دیگر از امتهاى پیشین و سرنوشت دردناک آنها مى کند. بار دیگر به مسأله«توحید و نشانه هاى عظمت خدا» باز مى گردد و با«تهدید دشمنان لجوج» سوره را پایان مى دهد.
به طور کلى باید گفت: محتواى این سوره ناظر به پنج مطلب است: 1 ـ مسأله «توحید» و قسمتى از نشانه هاى خداوند در عالم هستى و صفات پاک او از جمله«توحید»، «ربوبیت» و «الوهیت». 2 ـ مسأله «معاد». 3 ـ مسأله«نبوت» انبیاء و مخصوصاً پیامبراسلام(ص). 4 ـ بیان بخشى از نعمتهاى بزرگ خدا و سرنوشت شکرگزاران و کفران کنندگان، ضمن بیان گوشه اى از زندگى«سلیمان»(ع) و قوم«سبأ». 5 ـ دعوت به تفکر و اندیشه و ایمان و عمل صالح و تأثیر این عوامل در سعادت و نیک بختى بشر.
رسول الله (ص)
نوم الصائم عبادة؛ و نفسه تسبيح
خواب روزه دار عبادت و نفس کشيدن او تسبيح است
ميزان الحکمة 6/ 393