امام علی(ع) هنگام ملاقات با «عاصم بن زیاد» که رهبانیت اختیار کرده و از دنیا کناره گرفته بود، فرمود: «این کار دشمنی با خود و خانواده ات است؛ علاوه بر اینکه مخالف دستورات خداوند نیز می باشد. و اینکه می بینی من در خوراک و پوشاک بر خود سخت می گیرم، به دلیل جایگاه امامت و رهبری است. زیرا خداوند به پیشوایان عادل دستور داده است که همچون افراد فقیر زندگى كنند تا فقر موجب طغيان و سركشى آنها در برابر فرمان خدا نشود».

رهبانيت با وجود خدمات مثبتش از جمله پرستارى بيماران صعب العلاج و خطرناك هم‌چون جذاميان و تبليغ در نقاط بسيار دور دست، مفاسد بي‌شماري مانند انحرافات اخلاقى و ... داشته است. از آنجا كه انسان موجودى اجتماعي است و تكامل معنوى و مادى او در گرو زندگى جمعى است و غريزه جنسى براى حفظ نسل بشر است، رهبانيت با اصول فطرت و طبيعت انسان و با روح مدنى بالطبع آدمى ناسازگار بوده و ترك ازدواج هم در آن، موجب هيچ كمالى نشده است. البته زهد اسلامى كه سادگى زندگى و حذف تجملات است ارتباطى به رهبانيت ندارد و رهبانيت در اسلام همان، هجرت، جهاد، نماز، روزه، حج و عمره است.

آیات نخستین سوره حدید، پیرامون توحید و صفات خداست؛ سپس از عظمت قرآن سخن مى گوید؛ در ادامه از وضع مؤمنان و منافقان در قیامت بحث مى کند؛ در بخش دیگرى دعوت به ایمان و خروج از شرک شده، و سرنوشت جمعى از اقوام کافر پیشین منعکس شده است؛ و بخش مهمى از این سوره پیرامون انفاق در راه خدا مى باشد؛ در بخشى کوتاه، اما گویا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعى به میان آمده، که یکى از اهداف مهم انبیاء است؛ و در پایان مسأله رهبانیت و انزواى اجتماعى مورد مذمت قرار گرفته است.

«زهد» به معناى ترک دنیا و رهبانیت و بیگانگى از اجتماع نیست، بلکه حقیقت زهد همان آزادگى و عدم اسارت در چنگال دنیاست. به گفته قرآن مجید زاهد کسى است که نه بر آنچه از دست داده تأسف بخورد، و نه از آن چه به دست آورده خوشحال باشد.

رهبانیت از ماده رهبه، به معنی ترس از خدا گرفته شده و مصداقی از زهد و بی اعتنایی نسبت به دنیاست. بر اساس آیه 27 سوره حدید، رهبانیت در آئین مسیح نبوده و پیروانش آن را پس از او ابداع کردند. در آغاز، نوعى زهدگرائى و از ابداعات نیک، محسوب مى شد، اما پس از مدتی، این سنت به انحراف گرائید و با امورى مخالف فرمان الهى و حتى گناهان زشتى آلوده گردید. این گروه حتی حقّ رهبانیت ابداعی خود را نیز رعایت ننمودند، و به نام زهد، دام ها بر سر راه خلق گسترانیدند، و دیرها و مرکز فساد را در آئین مسیح(ع) به وجود آوردند.

به گفته دکتر طه حسین تصوف در آغاز به صورت زیاده روی در ترك دنيا و زهد مفرط بود كه مورد اعتراض پیامبر(ص) واقع شد؛ ولی بعد تغيير قيافه داد و در اواخر قرن اول هجرى تصوف از آن پديد آمد. با ارتباط مسلمانان با فرهنگهاى هند و ايران و يونان این مفهوم از صورت كوشش در عبادت و زياده روى در آن به صورت تلاش براى متحد شدن يا پيوستن با خدا يا شناختن او از طريق اشراق درآمد، سپس به مذاهب باطنيان آميخته شد و بيشتر پيچيده گشت تا این که خود به صورت مذهبى جداگانه درآمد.

آنها جمعیتى از پیروان نوح(ع) بوده اند، و ذکر این عده در ردیف مؤمنان، یهود و نصارا نیز دلیل آن است که اینان مردمى متدین به یکى از ادیان آسمانى بوده، به خداوند و قیامت نیز ایمان داشته اند.
در اثر کمى جمعیت، نهان داشتن آئین، وضع آنها به صورت اسرارآمیزى در آمده، و جمعیت آنها به سوى انقراض مى رود. این به خاطر همان اعتقادات و احکام خاص و اغسال مفصل و حرام دانستن ازدواج با غیر هم کیش خود و دستور به رهبانیت است.
 

پیدایش رهبانیت به بعد از قرن سوم میلادی بازمی گردد. در آن زمان پیروان مسیح با شکست ازامپراطور روم، به کوهها و بیابان ها پناهنده شدند. روایتی از پیامبر(ص) این احتمال را تقویت می کند. رهبانیت امت پیامبر(ص) همان هجرت و جهاد و نماز و روزه و حج و عمره است.

رهبانیت دارای مفاسد بی شماری است؛ انحطاط جوامع انسانی، انحرافات اخلاقی و غرور و خودبرتربینی  و ترک ازدواج از جمله آنهاست.