قرآن در سوره «ابراهيم» هدف از بعثت و نزول قرآن را خارج ساختن مردم از ظلمت ها دانسته و مى فرمايد: «اين كتابى است كه بر تو نازل كرديم تا مردم را از تاريكى ها به سوى روشنايى به فرمان پروردگارشان در آورى ...». طبق این آیه هدف از بعثت و نزول قرآن، خارج كردن انسان ها از اين همه تاريكى ها و حركت به سوى نور توحيد و تقوا و عدل و داد و اُخُوت و برادرى است. از اين كه واژه «ظلمات» به صيغه جمع و «نور» به صيغه مفرد آمده می فهميم كه طرق انحرافى بيش از يك راه و طريق توحيد منحصر به يك راه است.

خداوند در سوره طه آیه 124 مى فرمايد: «هر كس از ياد من روى گردان شود زندگى سخت و تنگى خواهد داشت ... » جمعى از مفسّران يا ارباب لغت، «معيشت ضنك» را به زندگى و درآمدهاى حاصل از «كسب حرام» تفسير كرده اند، چرا كه چنين زندگى سرچشمه ناراحتيهاى فراوان است. برخی هم گفته اند: افراد بى ايمان معمولا داراى حرص شديد و عطش مادّى پايان ناپذير و بيم از فناى نعمتها و غلبه بخل بر آنها و صفات نكوهيده ديگرى از اين قبيل هستند كه آنها را در جهنّمى سوزان ـ على رغم امكانات گسترده مادّى ـ فرو مى برد.
 

در بسیاری از آیات قرآن، وجود خدا و کلام او و گام نهادن در طریق او به نور تشبیه شده و مفرد هم آمده و نشان می دهد کلام خدا و ایمان به خدا و راه او، همه یک حقیقتند بر خلاف ظلمات که جمع آمده است. وجه این تشبیه این است که نور که لطیف ترین موجود جهان ماده است سرچشمه همه مواهب مادی می باشد.

طبق آیه 1 سوره ابراهیم، یکی از اهداف نزول قرآن و بعثت پیامبر(ص) خارج ساختن مردم از ظلمت ها به سوى نور شمرده شده است. واژه ظلمات مخصوصاً با توجّه به صیغه جمع بودنش، مفهوم وسیعى دارد که انواع تاریکى ها را شامل مى شود: تاریکى شرک، هواى نفس و انواع حجاب هایى که بر قلب انسان فرو مى افتد. امّا واژه «نور» مفرد آمده چرا که طریق توحید و راه حق تنها یک راه است و آن همان خط مستقیمى است که در میان مبدأ و معاد وجود دارد و نور ایمان و تقوا مایه وحدت و یگانگى است.

ایشان در خطبه 18 نهج البلاغه ضمن پنج جمله کوتاه و بسیار پرمعنا در توصیف قرآن مى فرماید: «قرآن ظاهرش بسیار زیبا و شگفت آور است»، «باطن آن عمیق است»، «نکات شگفت آور قرآن هرگز فانى نمى شود و اسرار نهفته آن هرگز پایان نمى پذیرد»، «ظلمات و تاریکیها جز در پرتو نور قرآن برطرف نخواهد شد».که این پنج جمله اشاره به فصاحت و بلاغت قرآن و جاودانگى و ابدى بودن شگفتیها و زیباییهای آن و حقایق برجسته و اسرار نهفته در قرآن است.

امام علی(ع) دراین خطبه، اشاره به چهار نکته مى فرماید: 1- مسأله بعثت پیامبر اسلام و بخشى از ویژگیها و فضایل آن حضرت و نشانه هاى نبوّت ایشان. 2- وضع دنیا در زمان قیام آن حضرت از نظر انحرافات دینى و اعتقادى و نجات آنها از این ظلمات متراکم، به وسیله نور محمّدى(ص). 3- رحلت پیامبر از دار دنیا. 4- میراثى که از آن حضرت باقى مانده، یعنى قرآن مجید.

آیات مختلف قرآن صراحتا مى گوید: این کتاب بزرگ آسمانى تنها براى تلاوت نیست. بلکه هدف نهائى از آن «ذِکْر»؛ (یادآورى)، «تدبر»؛ (بررسى عواقب و نتائج کار)، «انذار»؛ (پند دادن)، «خارج کردن انسان ها از ظلمات به نور» و«شفا» و«رحمت» و«هدایت» است.